Уйғурларниң паспортлирини йиғивелиш - хитайниң өз қануниға һәм хәлқаралиқ қанунларғиму хилап

• Мухбиримиз гүлчеһрәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Хитай паспортиниң нусхиси. a sample of Chinese passport. Photo by RFA

Хитай һөкүмитиниң хитай өлкилиридә паспорт беҗириш ишлирини асанлаштуруп, әксичә уйғур елидә болса уйғурларниң паспорт беҗиришини қаттиқ усуллар билән контрол қилип тәсләштүргәндин башқа ,бу һәптә пәқәт уйғурелидә, уйғурлар һәм мусулманларни нишан қилип башлиған паспортлирини мәҗбурий йиғивелиш һәрикити, пүтүн дуняниң һәр қайси җайлиридики уйғурларда күчлүк наразилиқ қозғимақта.

Мәлумат бәргинимиздәк гәрчә даириләр уйғур ели даирисидә омумйүзлүк елип бериливатқан паспорт йиғиш һәрикити мусулманларниң тарқақ һәҗ қилишини тосушни мәқсәт қилған тәдбир икәнликини ипадилигән болсиму, әмма уйғурлар хитай һөкүмитиниң бу сиясәт арқилиқ уйғурларниң чәтәлләргә чиқишини техиму контрол қилмақчи икәнликини билдүрмәктә.

Дуня уйғур қурултийиму бүгүн радиомиз вә ройтерс агентлиқи қатарлиқ хәлқара ахбарат органлириға баянат берип хитай һөкүмитиниң уйғурларниң паспортини мәйли қандақла сәвәб билән йиғивелиши- бу хитай өзиниң асасий қануни , хәлқаралиқ қанун һәмдә кишилик һоқуқ әһдинамисиға хилап һәрикәт дәп әйиблиди.

Хитайға асан, уйғурға тәс

Хитай һөкүмити икки йил илгири мәхсус қанун һәм низамлар билән хитай пуқралириниң паспорт беҗириш ишлирини асанлаштурғандин буян , нөвәттә хитай өлкилириниң һәр қандақ җайида турушлуқ пуқраниң паспорт беҗириши үчүн пәқәт кимлики һәмдә икки парчә өлчәмлик рәсимидин башқа нәрсә тәләп қилинмайду шундақла улар тез болғанда һәтта 15 минутта паспортини қолиға алиду. Уйғур елидичу? әһвал башқичә.

Гәрчә уйғур аптоном райони хитайниң бир қисми санилип охшаш бир дөләт қануни астида башқурулуватқан болсиму ,әмма қанунниң иҗра қилиниши охшимайду. Игилишимизчә, уйғурларниң паспорт беҗириш җәрянида бесип өтидиған қатму ‏- қат өткәллири, аваригәрчиликлири барғанчә техиму мурәккәплишип бармақта шундақла паспорт елиш үчүн қисқа болғанда икки ‏- үч ай вақит кетидикән. Әмма бүгүнки күндә уйғурлар шунчә мүшкүл йоллар билән игә болған кимлик испати паспортиғиму өзлири игә болалмайдиған болуп қалди.

Уйғурларниң чәтәлләргә чиқиши техиму мүшкүллишиду

Йәни алдинқи программимизда мәлумат бәргинимиздәк , уйғур елидики һөкүмәт һәмдә қанун вә диний ишлар, миллий ишлар органлири бирликтә уйғур елидики уйғурларниң паспортлирини омумйүзлүк йиғмақта . Хитайниң бу сияситигә қарши чиққан яки паспортини мунасивәтлик орунларға бәлгиләнгән муддәт ичидә тапшурмиғанларниң паспорти инавәтсиз қилинидиғанлиқи билдүрүлмәктә.

Биз уйғур ели миқясида бирла вақитта башланған уйғурларниң паспортини йиғиш һәрикити һәққидә мәлумат елиш үчүн йәнә ғулҗа шәһәрлик җамаәт хәвпсизлик идарисиниң паспорт һәм нопус ишлирини башқуруш бөлүми билән алақилаштуқ , зияритимизни қобул қилған хитай хадим һөкүмәтниң бу һәқтики уқтуруши билән ғулҗидики вәзипә тапшурувалған алақидар орунларму уйғурларниң паспортлирини йиғишқа башлиғанлиқини ейтти.

У гәрчә уйғур мусулманларниң паспортини йиғиш буйруқиниң қайси орундин чүшкәнликини ениқ билмисиму, әмма бу һәқтики буйруқниң аптоном районлуқ һөкүмәт вә юқири дәриҗилик орунлардин пүтүн уйғур елигә қаритип чүшүрүлгәнликини , асасән уйғур мусулманларниң чәткә чиқиш һәмдә һәҗ қилиш паалийәтлирини башқурушни күчәйтишни мәқсәт қилидиғанлиқини ейтти.

Бу хитай кадир асасән паспорт беҗириш ишиға мәсул болуп , униң билдүрүшичә, гәрчә пуқраларниң паспортини ишләш хизмити давамлишиватқан болсиму, ишләш җәрянидила контрол қилиниватқан икән, у уйғурларниң чәткә чиқмақчи болғанда қандақ рәсмийәтләр арқилиқ паспортиға вақитлиқ игә болалайдиғанлиқини мундақ чүшәндүрди.

Йәни уйғурлар паспорти йиғивелинғандин кейин әгәр чәтәлгә чиқмақчи болса, авал чақириқ яки башқа рәсмийәтләрни елип өзи турушлуқ мәһәллә комитети, завут яки орунниң,миллий ишлар даирилириниң йәнә җамаәт хәвпсизлик орниниң тәстиқлирини алғандин кейин паспортини вақитлиқ елишқа рухсәт берилидикән. Чәтәлдин қайтип кәлгәндин кейин паспорти йәнә йиғивелинидикән.

Биз хитай һөкүмитиниң уйғурларниң паспортини йиғиш буйруқини немини асас қилип чиқарғанлиқи, немә үчүн пәқәт уйғур елидә уйғурларғила бундақ бесим ишлитиливатқанлиқи һәққидә мәлумат елиш үчүн уйғур аптоном районлуқ җамаәт хәвпсизлик назарити билән алақилашқан болсақму, телефон зияритимиз рәт қилинишқа учриди.

Биз бу һәқтә йәнә хитай миллий ишлар комитети ,хитайниң америка вашингтондики баш әлчиханиси қатарлиқ җайлардин җаваб елишқа тиришқан болсақму , әпсус улар зиярәтлиримизгә җаваб қайтурмиди.

Дилшат ришит" буниң билән хитайниң уйғурларға қарита қаттиқ қол сиясәт қоллиниватқанлиқи дуняға паш болди...." Нөвәттә хитай даирилири бәш күн ичидә уйғур ели миқясида уйғурларниң паспортлирини пүтүнләй йиғип болуш пиланини орунлаш үчүн , һәр дәриҗилик мәһкимә, җамаәт хәвпсизлик, диний ишлар комитетлири һәтта мәһәллә комитетлириниму ишқа салған болуп ,паспорт йиғиш давамлашқиниға бүгүн үч күн болди . Хитай һөкүмитиниң мәзкур һәрикити уйғур ели ичи һәм сиртидики уйғурларда күчлүк наразилиқ пәйда қилмақта .

Бу һәқтә дуня уйғур қурултийи бүгүн мәхсус баянат елан қилди. Дуня уйғур қурултийи баянатчиси дилшат ришит бу һәқтә зияритимизни қобул қилди. (Гүлчеһрә)