Washin'gtonda xitayning pilanliq tughut siyasiti heqqide ispat bérish yighini échildi

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki programmisi
• Download story audio

Uyghurlargha duch kéliwatqan siyasiy we iqtisadiy bésim, nurghun Uyghur a'ililirini bir baliliq bolushqa qistimaqta.

8 - Iyun küni washin'gtondiki amérika dölet mejliside échilghan xitayning pilanliq tughut siyasiti heqqidiki bu ispat bérish yighini, washin'gtondiki " lawgey" yeni emgek bilen özgertish tetqiqat fondi teripidin uyushturulghan bolup, amérika dölet mejlisi ezasi kristofér smisning qizghin qollishigha érishken.

Muhim erbablar qatnashqan yighin

Amérika dölet mejliside échilghan bu ispat bérish yighinigha Uyghurlarning shereplik anisi, ataqliq kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir xanim, amérika döletlik démokratik tereqqiyat fondi jem'iyitining re'isi karl jérshmen (Carl Gershmen) , emgek bilen özgertish tetqiqat fondi jem'iyitining re'isi wu xungda, xelq'ara kechürüm teshkilati amérikidiki ishxanisining asiya bölümi mudiri t. Kumar (T. Kumar) , xitayning fujen ölkisi pilanliq tughut komitétining sabiq emeldari gaw shyawdu'en, amérika nopus tekshürüsh idarisining sabiq mutexessisi doktor jon érd (John Aird) we kishilik hoquqni nishan qilghan "kénnidini xatirilesh merkizi" ning qurghuchisi kérü kinnidi xanim (Ms. Kerry Kennedy) Qatarliqlar qatnashti we söz qildi.

Pilanliq tughut siyasiti emeliyette kishilik hoquqqa tajawuz qilish siyasiti

Mezkür yighin'gha qatnashqan Uyghurlarning shereplik anisi, ataqliq kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye xanim xitay hökümitining Uyghur élide yürgüzüwatqan pilanliq tughut siyasitining Uyghur millitige élip kéliwatqan paji'elik aqiwetliri heqqide mexsus doklat berdi.

Gerche xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan, özining pilanliq tughut siyasitige az tola özgertishler kirgüzgen bolsimu, lékin bu siyaset tüpeylidin kélip chiqiwatqan kishilik hoquqqa xilapliq qilish mesilisi yenila mewjut bolup turmaqta.

Rabiye qadir xanim sözide, 1989 - yilidin 1995 - yiligha qeder, xitay hökümitining pilanliq tughut siyasitini ijra qilish üchün, Uyghur élidiki az sanliq milletler arisida, bolupmu Uyghurlar arisida élip bériwatqan türlük chare - tedbirlirini hemde bu xil bolmighur siyaset tüpeylidin kélip chiqqan paji'elik aqiwetlerni nurghun misal we emeliy pakitlar arqiliq bir - birlep otturigha qoydi.

Rabiye qadir xanim mezkur yighin'gha qatnashqan muxbirlarning su'allirigha jawab bérish jeryanida, özining kenji balisigha hamildar bolghan chéghida, balini saqlap qélish üchün, özbekistan'gha qéchip ketkenlikini, lékin bu sewebtin uning aliy mektepte proféssor bolup ishlewatqan yoldishi sidiq haji ependining xizmettin heydelgenlikini sözlep berdi.

Rabiye qadir xanim xitay hökümitining Uyghur élide yürgüzüwatqan pilanliq tughut siyasitini "kishilik hoquqqa tajawuz qilish siyasiti" dep qarap, amérika hökümitining we shundaqla xelq'ara kishilik hoquq jem'iyitining mezkur mesilige köngül bölüp, xitay hökümitige bésim ishlitishini telep qildi.

Qebih siyasetler

Mezkur yighin'gha qatnashqan xitayning fujen ölkisi pilanliq tughut komitétining sabiq emeldari gaw shyawdu'en, özining pilanliq tughut siyasitini mejburi ijra qilghanliqi heqqide mexsus doklat berdi.

U doklatida, xitay hökümitining pilanliq tughut siyasitige boysunmighanlar üchün békitken türlük bolmighur jazalash tedbirlirini, mesilen pilandin sirt hamildar bolghan ayallarni xalighanche tutup qamap qoyidighan, eger hamildar bolghuchini tutalmisa, uning yoldishini yaki ata- anisini tutup kélip qamap qoyup, ta hamildar özi kélip balini chüshürüwétishke maqul bolghandin kéyin andin qoyup béridighan ehwallarni emeliy misallar arqiliq bir - birlep ashkarilidi hemde buxil siyaset tüpeylidin nurghun ayallarning peqet salametlik jehettila emes belki rohiy jehettimu zor zerbige uchrawatqanliqini körsetti.

Kishilik hoquqni depsende qilish dawamlashmaqta

Amérika nopus tekshürüsh idarisining sabiq mutexessisi doktor jon érd (John Aird) "gerche xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan, özining pilanliq tughut siyasitige az tola özgertishler kirgüzgen bolsimu, lékin bu siyaset tüpeylidin kélip chiqiwatqan kishilik hoquqqa xilapliq qilish mesilisi yenila mewjut bolup turmaqta" dep körsetti.

Doktor jon érdning bildürüshiche, xitayning pilanliq tughut siyasiti xitay jem'iyiti, xitay nopusi we xitay iqtisadigha zor tesir yetküzmekte. Xitay hökümiti bu siyasetni ijra qilimiz dep, nurghun mesililerni toghra bir terep qilmighan. Ular bu heqte islahat élip barimiz dégini bilen, négizlik mesile yenila hel bolmighan.

Xelq'ara "pilanliq tughut siyasiti" heqqide xitay hökümitige bésim ishlitishi kérek

Mezkur yighin'gha qatnashqan xelq'ara kechürüm teshkilati amérikidiki ishxanisining asiya bölümi mudiri t. Kumar ependi xitayning pilanliq tughut siyasiti toghruluq xelq'araning xitay hökümitige bésim ishlitish kéreklikini otturigha qoydi.

Kumar ependining bildürüshiche, xitay hazir olimpik yighinining yétip kélishini kütmekte, bu nahayiti yaxshi bir purset, xitay hökümitige bésim ishlitishning eng yaxshi amali, mana mushu pursettin paydilinip, pilanliq tughut siyasitining kishilik hoquqni depsende qilish siyasiti ikenlikini körsitip bérishi kérek. Buningdin bashqa yene amérika sodigerliridin xitayda yürgüzülüwatqan buxil rehimsiz siyasetni qollimasliqni telep qilish kérek.

8 - Iyun küni amérika dölet mejliside échilghan xitayning pilanliq tughut siyasiti heqqidiki bu ispat bérish yighinda, mezkur yighinni uyushturghuchi emgek bilen özgertish tetqiqat fondining bashliqi wu xongda ependimu xitay hökümitining nopusni azlitish meqsitide ijra qiliwatqan bu pilanliq tughut siyasitining omumiy ehwali heqqide tepsili melumat berdi. (Méhriban)