Хитайниң "бөлүнүшкә қарши туруш қануни" тәрәпләрниң диққитини қозғиди

Хитай хәлқ қурултийиниң даимий комитети 17 - декабир күни мудирийәт йиғини чақирип, хитайни парчилаш йолидики аталмиш бөлгүнчилик һәрикәткәргә қарши " бөлүнүшкә қарши туруш қанун тәклип лайиһиси" чиқиришқа тәйярлиниватқанлиқини елан қилди.

Хитай һөкүмитиниң зувани шинхуа ахбарат агентлиқиниң хәвәр қилишичә, хитай хәлқ қурултийиниң мудирийәт йиғини " бөлүнүшкә қарши туруш қанун тәклип лайиһиси" ни, хәлқ қурултийи даимий комитетиниң 25 - декабирдин 29 - декабирғичә, бейҗиңда чақирилидиған 13 - нөвәтлик йиғининиң тәстиқиға сунушни қарар қилған. Мәзкур қанун тәклип лайиһиси хәлқ қурултийи даимий комитетиниң мақуллиқидин өтсә, хитай хәлқ қурултийиниң 2005 - йили 3 - айда чақирилидиған мәмликәтлик йиғининиң тәстиқлишиға суниду.

Тәйвән, тибәт вә уйғурлар мәқсәт қилинған

Көзәткүчиләр, хитай һөкүмитиниң бөлүнүшкә қарши туруш қануни чиқиришдики мәқсиди, тәйвәнниң мустәқиллиқ йолға меңишини контрол қилип, уйғур вә тибәтләрниң хитайдин айрилиш һәрикитигә қаритилған бастурушни қанунлаштуруш, дәп көрсәтмәктә.

Шинхуа ахбарат агентлиқи, қанун тәклип лайиһисиниң уйғур , тибәт яки тәйвәнликләргә қаритилғанлиқини тилға алмиған. Мәзкур қанун дөләтни бирликкә кәлтүрүш қануни чиқирип, тәйвәнни қайтурувелиш күнтәртипини бекитиш һәққидики тәклипләргә қайтурулған инкас болуши мумкин. Хитай хәлқ қурултийиниң бу йил 3 - айдики мәмликәтлик йиғинида бәзи вәкилләр, дөләтни бирликкә кәлтүрүш қануни чиқиришни оттуриға қойған. Хитай баш министири вен җябав бу йил 5 - айда әнгилийини зиярәт қилғанда, әнгилийидики бейҗиңпәрәс хитай муһаҗирларниң вәкиллири юқириқи тәклипни бәргән. Вен җябав, хитай муһаҗирларниң дөләтни бирликкә кәлтүрүшкә пайдилиқ һәр қандақ тәклипини әстайидил ойлишидиғанлиқини билдүргән иди.

Көзәткүчиләрниң билдүрүшичә, "бөлүнүшкә қарши туруш қануни" ниң өз ичигә елиш даириси, ноқул тәйвән билән чәкләнмәйдикән. Франсийә ахбарат агентлиқи қатарлиқ хәлқара мәтбуатлар, бөлүнүшкә қарши туруш қануни, тибәт вә уйғурларни бастуруш үчүн, хитай даирилириға қануни асас яритидиғанлиқини илгири сүрди.

Уйғур тәшкилатлириниң инкаси

Бу мунасивәт билән мәзкур қанун лаһийиси чәтәлдики уйғур тәшкилатлириниң тәнқидигә учримақта. Мәркизи германийидики дуня уйғур қурултийиниң иҗраийә комитети рәиси алим сейтоф, мәзкур қанун хитайниң парчилиниш хәвпий еғирлишиватқанлиқини көрситиду, дәп көрсәтти.

Беританийә радио - телевизийә ширкити б б с ниң хәвәр қилишичә, хитай хәлқ қурултийи қанун - түзүм комитетиниң мәсули, мәзкур қанунниң хоңкоң билән авменни өз ичигә алмайдиғанлиқини билдүргән.

Тәйвәнниң инкаси

Мәзкур қанун тәйвән даирилириниң дәрһал инкасини қозғиған. Тәйвән чоң қуруқлуқ комититениң башлиқи ву җавши җүмә күни мухбирларни җидди күтүвелиш йиғини чақирип, " бөлүнүшкә қарши туруш қануни" хитай чоң қуруқлуқиниң тәйвәнгә қораллиқ таҗавуз қилишқа қануни асас яритишни мәқсәт қилиду, дәп көрсәткән. Ву җавши мундақ дәйду: "хитай компартийиси қанун чиқириштин ибарәт бир тәрәплимилик урунушлар арқилиқ кәлгүсидә тәйвәнни қораллиқ бесивелип, тәйвән боғузиниң һазирқи вәзийитини бир тәрәплимилик һалда өзгәртишниң қануни җәһәттики баһанасини яритишқа урунмақта." Ву җавши, хитай чоң қуруқлуқиниң һәркити тәйвән боғузи вәзийитини кәскинләштүрүп, асия-тинч икян райониниң муқимлиқиға тәһдит салидиғанлиқини агаһландурған.

Америка: һазирчә бирнемә дейиш қийин

Шу күни америка ташқи ишлар министирлиқиниң баянатчиси мухбирларниң мәзкур қанун һәққидики суаллириға җавап бәрди. Ташқий ишлар министирлиқиниң баянатчиси речард бавчер, бу қанун һәққидә һазирчә бир немә дийишниң балдурлуқ қилидиғанлиқини тәкитлигән. Речард бочер мундақ дәйду: " биз бу қанун һәққидики хәвәрләрни мәтбуатлардин аңлидуқ. Бөлүнүшкә қарши туруш һәққидики қанунниң мәзмунини тәтқиқ қилиш пурсити болмиғанлиқтин, бу һәқтә һазирчә бир немә дейиш балдурлуқ қилиду. Бирақ биз тәйвән боғузи һәр икки қирғиқиниң оттуридики ихтилапларни сөзлишиш арқилиқ һәл қилишини үмид қилимиз. Шундақла һәр қандақ бир тәрәпниң һазирқи мәвҗут һаләтни һәрбий күч билән бир тәрәпмилик һалда өзгәртишини халимаймиз."

Тәйвән президенти чен шүйбйән 2000 - йили 5 - айда һакимийәт үстигә чиққандин бери, бейҗиң билән тәйбейниң мунасвити кәскинлишип кәтти. Чен шуйбйәнниң тәйвән асаси қануниға өзгәртиш киргүзүш һәққидики пилани, бейҗиң даирилири тәрипидин тәйвән мустәқиллиқини ишқа ашурушниң конкерт қәдими дәп қаралған. (Әркин)