Bir xitay muxbiri 8 - dékabir qaramay ot apitining heqiqi ehwalini pash qildi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitayda, éghir derijidiki ot apetliri we shu seweptin köplep adam ölüsh da'im körülüp turidu. China's Shaanxi province 20 December 2006. About 68,220 fires occurred in China from January to March 2006, killing 543 people and injuring 339, according to the Ministry of Public Security. CHINA OUT GETTY OUT AFP PHOTO

Xitay merkizi téléwiziye istansisining muxbiri chén yawwén yéqinda özining shexsi tor bétide ziyaret xatirisi élan qilip, 1994 - yili Uyghur aptonom rayonining qaramay shehiride yüz bergen 8 - dékabir pewquladde zor ot apitining heqiqi ehwalini pash qildi. Chén yawwén, eyni chaghda merkizi téléwiziye istansisining muxbiri süpitide neq meydanni ziyaret qilghan we ot apiti toghrisida ziyaret xatirisi hazirlighan iken. Lékin xitay hökümiti eyni chaghda weqe toghrisida xewer bérishni chekligen bolup, chén yawwén, ziyaret xatirisini 12 yildin kéyin yéqinda özining shexsi tor bétide élan qildi.

Ot apitide "rehbiri kadirlar" talapetke uchrimighan

1994- Yili Uyghur aptonom rayonining qaramay shehiride yüz bergen 8 - dékabir zor kölemlik ot apiti 323 ademning jénigha zamin bolghan idi. Xitay hökümiti eyni chaghda weqe toghrisida munazire élip bérishni tosighan bolup, merkizi téléwiziye istansisi muxbiri chén yawwénning neq meydandin teyyarlighan ziyaret xatirisini élan qilishni cheklen'gen.

Ot apitide zadi nime weqeler yüz berdi ? hazirgha qeder jem'iyetke ashkarilanmighan bu paji'ening siri yéqinda chén yawwén teripidin pash qilindi. Chén yawwénning eskertishiche,, shu qétimqi weqede "rehberlerge yol béreyli", dégen bir éghiz söz, zaldiki 288 neper yash ösmürning paji'elik halda köyüp ölüshini keltürüp chiqarghan bolsa, atalmish "rehbiri kadirlar" ot tutashqan jaygha eng yéqin yerde olturghan bolsimu, lékin op apitidin saq - salamet qutulup qalghan.

1994 - Yili 12 - ayning 8 - küni weqe yüz bergende qaramay sheher merkizidiki dostluq qulubida, atalmish yuqiri derijilik rehberlerni qarshi élish munasiwiti bilen oqughuchilarning sen'et pa'aliyiti ötküziliwatatti. Zaldiki tamashibinlarning köpchiliki qaramay shehiridiki her qaysi bashlan'ghuch mekteplerdin tallan'ghan eng munewwer oqughuchilarni asas qilghan bolup, ular paji'elik bir bala - qazaning özlirige yopurulup kéliwatqanliqidin xewersiz idi.

Chén yawwén, zalda aldinqi rettiki 26 neper " rehbiri kadir"ning birimu talapetke uchrimay ot apitidin saq - salamet qutulup chiqqanliqini " möjizilerche qutulush," deydu. Chén yawwénning eskertishiche, ot apiti sehne chiriqining perdige nahayiti yéqin qoyulup qalghanliqidin kélip chiqqan.

"Rehbiri kadirlargha yol béreyli"

Ürümchi 2 - nomurluk ilikter istansisining ot ketken körünüshi. the burning Hongyangchi No. 2 Power Plant in Urumqi, China's Xinjiang Uygur Autonomous Region, 13 May 2005 as fire-fighters attempt to extinguish the blaze. Four workers were reported killed in the blast, after firefighters extinguished the fire at the plant. AFP PHOTO/str - CHINA OUT

Chén yawwén eyni chaghda, merkizi téléwiziye istansisining obzor bölümide ishleytti. U, qaramayda ot apiti yüz bérip uzun ötmey, " nuqtiliq söhbet" programmisining muxbiri süpitide qaramayni ziyaret qilip, weqe toghrisida bir ziyaret xatirisi teyyarlighan bolsimu, lékin hökümet chén yawwén teyyarlighan maqalini élan qilishni tosighan.

Chén yawwén mezkur ziyaret xatirisini aridin 12 yil ötkendin kéyin, bu yil 2 - ayda özining shexsi to bétide élan qilip, xelq'ara metbu'atlar we tordashlarning alahide diqqitini qozghidi. En'giliye " yekshenbilik taymiz géziti" chén yawwénning ziyaret xatirisidiki bir riyasetchining " rehberlerge yol béreyli," dep waqirighanliqini yazdi.

Chén yawwénning eskertishiche, weqede hayat qalghanlar muxbirlargha ot apiti yüz bergendin kéyin, sen'et pa'aliyitige riyasetchilik qiliwatqan qaramay sheherlik ma'arip komitéti emeldarining, "oqughuchilar jayinglardin midirlimanglar, aldi bilen rehberlerge yol béreyli," dep waqirighanliqini pash qilghan. Buning bilen zalda aldinqi rettiki ot tutashqan yerge eng yéqin jayda olturghan emeldarlarning chiqip kétishini kütüp turghan köpchilik oqughuchi we bir qisim oqutquchilar ista dimiqip ölgen.

Emeldarlarning qilmishi qarimayliqlarni ghezeplendürgen

8- Dékabir paji'esi pütün qarimay shehirini chongqur qayghugha sélipla qalmay, her bir a'ilige chongqur tesir körsetti. Qarimaydiki ismini ashkarilashni xalimaydighan bir xitay ayalning radi'omizgha eskertishiche, " rehbiri kadirlargha yol béreyli," dégen bu söz qarimay xelqining ghezipini qozghighan. U kishi, "qarimay xelqi héliqi emeldar bu sözni qilmasliqi kérek idi, diyishmekte. Bu söz nurghun oqughuchilarning qéchip chiqishigha tosqunluq qilghan. Eger u, bu sözni qilmighan bolsa nurghun balilar qéchip chiqqan bolay idi," deydu.

Lékin yawwén, ot apitide yüz bergen rezilliklerning buning bilen cheklenmeydighanliqini yazdi. Uning eskertishiche, ot apiti yüz bergendin kéyin sheherlik ma'arip komitétining partiye sékritari ku'ang li hajetxanigha qéchip kiriwalghan we hajetxana ishikini taqiwélip, oghuchilargha échip bermigen.

Chén yawwén, hajetxana sirtidiki oqughuchilar ishikini échiwétishke yalwurghan bolsimu, lékin ku'ang lining hajetxanigha is kirip kétishidin ensirep ishikni achmighanliqini yazdi. Netijide ku'ang li salamet qutulghan bolsimu, hajetxana sirtida qalghan ösmürler hemmisi ölgen.

Jawapkarlar adil sotlandimu ?

Ot apitidin kéyin xitay da'iriliri dostluq sariyining xadimliri we hökümet emeldarliri bolup 14 kishini qanuni jawapkarliqqa tartqan shundaqla ularning eng éghirigha 7 yilliq qamaq jazasi bérilgen bolup, hajetxana ishikini taqiwalghan ku'ang li 4 yilliq, qarimay shehirining mu'awin sheher bashliqi fang tyenlu 5 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan.

Lékin " yekshenbilik taymiz gézitining xewer qilishiche, jawapkarlarning aldi keyni 3 yil türmide yatqandin kéyin qoyup bérilgen. (Erkin)