Xitayda qattiq basturush siyasiti hergiz özgermeydu

Xitay kompartiyisining 18-qurultiyida rehberlik özgirishi bolghandin kéyin, 2013-yili 3-ayda dölet hakimiyitini ötküzüwalidighan xitay kompartiyisining yéngi sékrétari shi jingping xitaydiki eng aliy hoquq orgini bolghan siyasiy byuroda bezi tengsheshlerni élip bardi. Biraq, gherb analizchiliri xitaydiki bu yéngi özgirishning démokratiye yaki yumshaq siyaset bilen alaqisi yoqluqini, xitaydin kütülgen démokratiye ümidining sugha chilashqanliqini ilgiri sürmekte.

Gérmaniye dolqunliri radi'osining 20-noyabirdiki “Siyasiy qanun komitétining derijisi töwenlidi, merkizi teshkilat bölümining bashliqi mulayimlashti” namliq xewiride bayan qilinishiche, xitaydiki saqchi, edliye, teptish organlirini idare qilidighan siyasiy qanun komitétining mes'uli jow yungkang hoquqidin qaldurulup, uning ornigha xitay jama'et xewpsizlik ministiri ming jyenju mes'ul bolghan. Xitay merkizi teshkilat bölümining rehbirimu almashturulup, uning mes'ulluqigha shenshi ölkilik partkomning sékrétari jaw léji teyinlen'gen.

Jow yungkang xitaydiki xelq naraziliqi we qarshiliqini basturushta shepqetsizlik qilish bilen dang chiqarghan shexs. Uning ornini igiligen ming jyenju bolsa, basturushlarni biwasite ijra qilghan téximu rehimsiz adem. Fransiye awazi radi'osining 20-noyabirdiki “Ming jyenju siyasiy qanun komitétini qoligha aldi, u qattiq basturup muqimliqni qoghdashta keng qorsaqliq qilmaydu” namliq xewiride yézilishiche, ming jyenju 2009-yili 7-ayning 5-küni Uyghur diyarida yüz bergen 5-iyul ürümchi weqesidin kéyin derhal ürümchige yétip kélip, namayishchi Uyghurlarni qanliq basturup xizmet körsetken xitay esker, saqchiliridin, qoralliq qisim we bingtu'endin hal sorighan we ulargha yolyoruq bergen.

Xongkongluq obzorchi lin xélining bildürüshiche, xitay dölet apparatida we qanun saheside rehber almishishning xitaydiki mustebit siyasetning yumshishi bilen héch alaqisi yoq. Kona-yéngi xitay rehberlirining héch biride siyasiy islahat idiyisi yaki jür'iti mewjut emes. Xelqning naraziliqi bundin kéyinmu oxshashla rehimsizlerche basturulidu. Xelqni zorluq küchlirige tayinip qattiq basturush arqiliq muqimliqqa kapaletlik qilishta barliq xitay emeldarliri pikir birlikige ige. Xitayda siyasetning yumshishidin ümid kütkili bolmaydu.

D u q mu'awin re'isi ümid agahi ependining bildürüshiche, xitay siyasiy qanun komitétigha mes'ul bolghan ming jyenju 5-iyul weqesini qanliq basturushqa biwasite qomandanliq qilghan shexslerning biri. Xitayni meyli xu jintaw yaki shi jinping bashqursun, qanun sahesini meyli ming jyenju yaki jow yungkang sorusun, buning Uyghur milliy menpe'iti bilen qilche munasiwiti yoq. Uyghurlar özlirining igilik hoquqini qolgha keltürmigüche, üstidiki zulum taghliri yiqilmaydu.

Munasiwetlik xewerlerde körsitilishiche, siyasiy analizchilar xitay yéngi rehberlik qatlimining siyasiy islahat élip bérish, démokratiyige ötüshige tosalghu bolidighan töwendiki birqanche zor amilni tilgha almaqta.

Xitay rehberlik qatlimidiki emeldarlarning uruq-jemetining hemmisila zor miqdardiki paychéki igiliri we hökümet igidarchiliqidiki chong zawutlarning xojayinliri, soda sahesining hökümranliri bolupla qalmay, xitay iqtisadining jan tomurini tutup turuwatqan kishiler. Ularning menpe'itige chiqilghili bolmaydu. Siyasiy islahatqa ularning hemmisi chish-tirniqighiche qarshi.

Siyasiy islahat nöwettiki hakimiyetning aktip himayichiliri bolghan xitaydiki yüzminglighan milyonérlarning chet'elge qéchish dolqunini yenimu bir baldaq yuqiri derijige kötürüwétidu. Bu hal xitay iqtisadi üchün zor zerbe bolupla qalmay, döletning kelgüsi üchünmu bir wehime peyda qilidu.

Siyasiy islahat élip bérilip démokratik bir tüzüm ornitilsa, heqsizliqqa uchrighan milyonlighan kishilerning dewasini hel qilishqa, 4-iyul tyen'enmén weqesige oxshash démokratik heriketlerde ziyankeshlikke uchrighanlargha tölem töleshke, barliq kishilik hoquq pa'aliyetchilirini aqlashqa mejbur bolidu. Buning netijisi kompartiyini halak qilish bilenla cheklenmestin, kompartiye rehberlirini qanunning jazasigha tartidighan derijige élip kélidu.

Xitaydiki siyasiy islahat xitayning yuqiri-töwen hoquq sahesige yamrighan maw zédungperes, ding shawpingperes, jang zéminperes, xu jintawperes hoquqdarlarning hakimiyet sahesidin üzül-késil süpürüp tashlinishigha sewebchi bolidu. Buning üchünmu xitaydiki emeldarlarning hemmisila siyasiy islahatqa tüptin qarshi.