Qeshqerning obrazi özgertilmekte

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

2005 – Yili 27 – mart küni ikki Uyghur qeshqer shehiride maw zédonning heykili aldidin ötüp kétiwatidu. Bu heykel maw zédongning xitaydiki heykelliri ichide eng chongi. AFP

Qeshqer Uyghur élidiki Uyghurlar eng zich olturaqlashqan, qedimiy güzel makan. Tarixta u Uyghurlarning siyasiy, medeniy, ma'arip, iqtisadiy merkizi hem paytexti bolghan. Qeshqer yene mehmud qeshqiri, yüsüp xas hajip, amannisaxan, sutuq bughraxan qatarliq Uyghurlarning ulugh peylasop, alimlirini, büyük muzikant sen'etkarlirini, milliy qehrimanlirini yétishtürgen makan.

Qeshqer Uyghurgha wekillik qilidighan bir sheher

Shundaqla qeshqer qedimiy medeniyetke ige bolup, sheher medeniyitimu bir qeder ilgiri berpa bolghan. Miladidin burunla Uyghurlarning ejdadliri eqil parasiti hem küch - qudritige tayinip bu makanni güzel hem bay bir diyargha aylandurghan.

Qeshqe Uyghurlar üchün söyümlük tarixiy, medeniy bir makan bolupla qalmay u yene jughrapiyilik ewzellikkimu ige, yeni qeshqer wilayiti hindistan, pakistan, tajikistan, qirghizistan hem afghanistan qatarliq besh dölet bilen chégrilinidu. U mushu ewzellikliri bilen qedimdin tartip yipek yolining qatnash tügüni bolup kelgechke soda -sana'itimu bir qeder tereqqiy qilghan.

Qeshqer diyarining igiligen omumiy yer kölimi 162 ming kwadrat kilométir kélidu. Hazirqi qeshqer wilayitide xitayning bergen statistikisi boyiche 90% köprek Uyghurlar olturaqlashqan bolup, pütün qeshqerning nopusi üch yérim milyondin ashidu. Qeshqer diyari mana mushundaq alahidilikliri bilen Uyghur diyarining gültaji atalghan hem tarixtin buyan özining qoyuq milliy alahidilikini saqlap kelgen idi. Hetta tarixta pütün Uyghur éliningmu qeshqeriye nami bilen atalghan dewrliri bar. Bu jehette qeshqerni Uyghur diyarining bir muhim obrazi diyishke bolidu. Qeshqerning obrazimu Uyghurluq alahidiliki bilen, Uyghurlar bilen shekillen'gen elwette.

Qeshqerning sheher obrazi özgertilmekte

Qedimdin tartip özining güzel medeniyiti, qoyuq milliy alahidilikini saqlap kelgen qeshqer nöwette xitay hökümitining gherbni échish istratégiyisining zerbiside zor özgirishler yasawatqan bolup, qeshqer hökümet tor betliridin ashkarilinishiche, xitay hökümiti qeshqerning tebi'iy hem jughrapiyilik alahidilikliridin yaxshi paydilinip, bu qedimiy makanni gherbiy rayondiki shénjin'gha aylandurush pilanini otturigha qoyghan idi.

Nöwette qedimiy qeshqer diyari shénjinlishish üchün, uning Uyghur tarixini, medeniytining belgiliri bolghan qedimiy binakarliq yadikarliqliri chéqilip ornigha, igiz- igiz binalar qed kötürülmekte. Uyghurlar ata bowisidin tartip makanliship kelgen qoro jayliridin köchürülmekte, xitay ölkiliri bilen tutashturulghan tashyol hem poyiz qatnishi qeshqerning dangliq mehsulatliri bayliqlirini sirtlargha toshushtin bashqa, qeshqerge xitay nopusini köplep yötkesh rolini oynimaqta. Wahakazalar.

Qeshqerning obraz wekili bolushning sherti nime?

Qeshqerning Uyghur diyarining bir obrazliq shehiri bolushtek alahidiliki barghanche yoqutiliwatqan bir peytte, xitay hökümiti qeshqerni teshwiqat qilish üchün yéqinda, "qeshqer obraz elchisi" ni tallash musabiqisi uyushturghan.

Qeshqer tori 10 - awghust küni gülnar hamut bilen zumret memet isimlik ikki Uyghur qizning "obraz elchiliri" sheripige érishkenlikini élan qildi. Xewerde, qeshqer pédagogika inistituti axbarat kespining 2 ‏- yilliq oqughuchisi gülnar hamutning, kichikidin xitay tili öginishke ishtiyaq baghlighanliqi, we hazirghiche nurghun xitay dost tutqanliqi, shunga xitay tilida sözleshke intayin mahir ikenliki, uning mushu alahidiliki bilen bahalighuchilarning yuqiri bahasigha ériship "qeshqer obraz elchisi" sheripini qolgha keltürgenliki alahide tekitlen'gen.

Démek qeshqer Uyghurlirigha wekil bolush üchün xitay tilini pishshiq bilishning shert qilin'ghanliqi xuddi yéqinda ilida xitay tili boghunliri tallighandekla nahayiti gheyri hem mentiqisiz tuyulmaqta.

Chet'ellerdiki bezi Uyghur ziyalyliri "qeshqer obraz elchisi" nimu xitay tili bilishni shert qilip tallashning, xitay hökümitining Uyghurlarni assimilyatsiye qilish siyasitining bir ochuq ashkara gewdilinishi dep mulahize qilmaqta.

Bu heqte uzun yil qeshqerde yashap hem xizmet qilghan, nöwette amérikida yashawatqan shawket ependi, qeshqerning muhim orni hem xitayning qeshqerni we Uyghur medeniyitini özgertishte némini meqset qiliwatqanliqi heqqide köz qarashlirini otturgha qoydi.