Пакистанниң лал мәсчитидики тоқунушни ким қозғиди?

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Пакистан пайтәхти исламабадтики лал мәсчит йәни уйғурчида қизил мәсчит, дәп атлидиған мәсчидтики талиплар билән, пәрвиз мушәррәп һөкүмити арисидики тоқунуш аз дегәндә 10 адәмниң өлүшигә сәвәбчи болди. Хәвәрләргә қариғанда һөкүмәт армийиси тәрипидин қоршивелинған қизил мәсчидлик талиплар һөкүмәт даирилиригә тәслим болған. Бу қетимқи тоқунуш қизил мәсчидлик талипларниң исламабадтики хитай паһишиханисиға һуҗум қилиш вәқәси билән мунасивәтлик болуп, пакистан ички ишлар министириниң хитай зияритидә хитай җ х министири бу мәсилини рәсми оттуриға қойған.

Қизил мәсчидлик талиплар тәслим болди

Пакистанниң исламабад шәһиридики бир қисими қизларни өз ичигә алған қизил мәсчидлик 700 нәпәр талип, бир мәзгиллик тиркишиштин кейин сәйшәнбә күни пакистан һөкүмәт армийисигә тәслим болди.

Талиплар һөкүмәт армийисигә тәслим болуштин бурун пакистан қораллиқ күчлири мәсчит әтрапиға сим тосақларни қуруп, мәсчидтики талипларни дәрһал қорал ташлашқа чақирған вә шу районда һәрбий һаләт елан қилғанлиқини җакарлап, мәсчиткә електир токи беришни тохтатқан иди.

Чәтәл мәтбуатлири қизил мәсчидлик талиплар билән пәрвиз мушәррәпниң һөкүмәт армийиси арисида тоқунуш башланғандин бери, аз дегәндә 10 адәмниң өлгәнликини хәвәр қилди. Лекин бәзи пакистан мәтбуатлири тоқунушта 30 адәмниң өлгәнликини, өлгәнләр ичидә қиз талиплар, мухбир, ахбаратчи вә тиҗарәтчиләрниң барлиқини билдүрмәктә. Қизил мәсчит мәсуллири болса тоқунушта 15 адиминиң өлгәнликини, өлгәнләрниң арисида қиз оқуғучиларниң барлиқини билдүргән.

Пакистан һөкүмити : уларниң тәслим болуштин башқа таллаш йоли йоқ

Қизил мәсчидлик талиплар тәслим болуштин бурун пакистан учур министири тариқ әзим, талипларниң тәслим болушидин башқа таллаш йоли қалмиғанлиқини җакарлиған иди. У, чәтәл мәтбуатлириға бәргән баянатида "биз талипларниң омумниң мәнпәәтини көздә тутуп, тәслим болушини үмид қилимиз. Уларниң башқа таллаш йоли қалмиғанлиқини әскәртип қоймақчимиз," дегән.

Пакистан ички ишлар министирлики мәсчитниң мәсуллирини " дөләткә хиянәт қилиш", вә "исламниң образиға қара сүркәш,"билән әйиплиди. Ғәрб мәтбуатлирида болса қизил мәсчит оқуғучилириниң һәрикитини пакистанда талибан истилидики һакимийәт қуруп, шәриәтни йолға қоймақчи болған радикал диний унсурларниң һәрикити, дәп баһа беришмәктә. Хәвәрләргә қариғанда пәрвиз мушәррәп һөкүмити, пакистандики ислами партийиләрниң ярдимидә қизил мәсчидтики талиплар билән уруш тохтутуш келишими имзалиған.

Түркийидики маарип фонди җәмийитиниң катипи арслам таш әпәнди пакистандики ислами җамаәтләрниң әһвалини яхши билидиған затларниң бири. У радиомизниң зияритигә бәргән җавабида, қизил мәсчидниң әһвали һәққидә тохталди.

Қизил мәсчит вәқәси пакистан тарихидики ислами җамаәт билән һөкүмәт арисида йүз бәргән еғир тоқунушларниң бири болуп, вәқә пакистандики ислами гуруһларда президент пәрвиз мушәррәпкә қарши кәйпият күчийиватқан мәзгилдә, болупму президент мушәррәп йеқинда пакистан али сот мәһкимисиниң башлиқи чавдрени вәзиписидин елип ташлиғандин кейин, пакистанда мәйданға кәлгән сияси давалғуш техи бесиқмиған әһвалда йүз бәрди. Президент мушәррәпниң алдимиздики айларда өткүзүлидиған сайламда өктичиләрниң җидди хирисиға дуч келидиғанлиқи пәрәз қилинмақта.

Вәқә хитай - пакистан мунасивәтлиригә четиламду ?

Күзәткүчиләр, пакистан бихәтәрлик күчлириниң қизил мәсчиткә һуҗум қилмаслиқтики сәвәби һәққидә тохтулуп, пәрвиз мушәррәп әгәр қизил мәсчиткә һуҗум қилса, диндарларниң өзини өлтүрүвелиш характерлик һуҗуминиң өч елиш нишаниға айлинип қелиштин қорққан болуши мүмкин.

Чәтәл мәтбуатлирида қизил мәсчит вәқәси бу мәсчидтики талибанпәрәс унсурлар билән пәрвиз мушәррәп һөкүмити арисида йеқинқи бир қанчә айдин бери давамлишиватқан сүркилишниң нәтиҗиси, дәп қаралмақта. Лекин маарип фонди җәмийитидики арслам таш әпәнди, бу вәқә хитай-пакистан мунасивәтлиригә четилидиғанлиқини вә пакистан һөкүмитиниң, хитайниң қизил мәсчид талиплирини бастуруш һәққидики күчлүк бесимиға учриғанлиқини билдүрди.

Хитай пакистанни агаһландурған

Пакистанда чиқидиған " күндилик вақти гезити" йеқинда елан қилған бир баш мақалида, қизил мәсчидлик талипларниң исламабадтики бир бәдән угулаш өйидә ишләйдиған хитай аялларни гөрүгә еливелиш вәқәси, хитай -пакистан мунасивәтлиригә дағ чүшүргәнликини илгири сүргән. Мәзкур гезитниң әскәртишичә, пакистан ички ишлар министири аптап хан шәрпо, өткән һәптә хитайни зиярәт қилғанда хитай җ х министири җав йоңкаң, пакистанда хитайға қарши кәйпият күчийиватқанлиқини әскәртип, аптап хан шәрпониң дәккисини бәргән.

" Күндилик вақти гезити," җав йоңкаңниң қизил мәсчидлик талипларни " террорчилар", дәп әйиплигәнликини вә " җинайәтчиләрни" җазалашни тәләп қилип, пакистандики хитай пуқралирини һәм хитай ширкәтлирини қоғдаш үчүн, җидди тәдбир елишни тәләп қилғанлиқини язди. Қизил мәсчидлик талиплар билән болған тоқунуш, пакистан ички ишлар министириниң хитай җ х министири җав йоңкаңдин " дәккисини" йәп бир қанчә күн өткәндин кейин партилиди. (Әркин)