Pakistandiki xitay ishchiliri néme üchün hujumgha uchraydu ?

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Ölgen 3 adamning biri doxturxanida. 8 - Iyul, 2007 one of the three Chinese nationals killed by unidentified gunmen on the outskirts of Peshawar, 08 July 2007./ AFP PHOTO/Tariq MAHMOOD

Pakistandiki xitay nishanlirigha qarita élip bériliwatqan hujumlar dunya metbu'atining diqqitini tartmaqta. Pakistanda bashlan'ghan xitay öchmenliki heqqide élan qilin'ghan maqalilerde asasen xitay prézidénti xu jintaw teripidin " heseldinmu tatliq" dep teswirlen'gen, paksitan- xitay munasiwetlirining yiriklishish sewebliri munazire qilinmaqta.

Sherqiy türkistan islamiy herikiti we pakistandiki diniy guruppilar arisida qozghalghan xitay öchmenlkidiki roli

Gerche dunyadiki bir qisim metbu'atlarda, pakistan ‏- xitay munasiwetlirining yiriklishishide we pakistandiki xitay ishchilirigha qarita élip bérilghan hujumlarda, pakistan armiyisining qizil meschitke qarita élip barghan herbiy herikitining xitay hökümitining bésmi bilen élip bérilghanliqi toghrisidiki köz qarashlarning pakistandiki diniy gurruppilar ichide yaratqan tesiri seweb bolghanliqi körsitilgen bolsimu, emma bu heqte élan qilin'ghan bezi mulahize we maqalilerde, 2001 ‏- yili afghanistandin qéchip pakistanning qebililer rayonida panahlan'ghan Uyghur pa'aliyetchilirining pakistandiki diniy guruppilar arisida qozghalghan xitay üchmenlkide hemde pakistan ‏- xitay munasiwetlirining buzulishida muhim rol oynighanliqi tekitlenmekte.

En'gliyide chiqidighan ataqliq taymiz jurnilida zahid hüseyin we jén makkartni teripidin élan qilin'ghan maqalide, ikki dost we ittipaqdash dölet hésablan'ghan xitay bilen pakistan otturisidiki munasiwetlerning sherqiy türkistan islamiy herikiti ezalirining 2001‏- yili amérikining afghanistan'gha qaratqan herbiy herikitidin kéyin, afghanistandin qéchip pakistanning qebililer rayonida panahlinip, pakistandiki radikal diniy guruppilar bilen zich munasiwet ornitishi bilen buzulushqa yüz tutqanliqi bildürülgen.

Maqalide éytilishiche, pakistandiki radikal musulman militanlar, pakistan hökümiti 2002‏- keshmirde qolgha chüshken sherqiy türkistan islamiy herikitining bezi rehberlirini we isma'il semet qatarliq Uyghur pa'aliyetchilirini xitaygha tapshurup bergendin kéyin, pakistan hökümitidin intiqam élish üchün qesem ichishken. Maqalide körsitilishiche, 2004‏- yili yanwar éyida béyjing hökümiti pakistan hökümitige, pakistanning qebililer rayonida pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan islamiy herikiti ezasi Uyghur pa'aliyetchilirining tézimlikini bergen. Bu pa'aliyetchilerning köpinchisining pakistan armiyisi teripidin weziristan rayonida élip bérilghan herbiy heriketler jeryanida öltürülgenliki perez qilinmaqta.

Xitay ishchiliri afriqa döletliridimu hujumlargha uchrimaqta

Afriqa döletliridiki xitay ishchilirigha qarita élip bériliwatqan hujumlar üstidimu toxtalghan aptorlar, xitayning chong dölet bolush yolida ilgirilep, tesir da'irisini öz chégrisi sirtigha kéngeytish teshebbusi, xitay nishanlirigha élip bériliwatqan hujumlarda belgilik rol oynawatqanliqini tekitlimekte. Maqalide éytilishiche, pakistanda xitay ishchilirining aptomobil etritige qarita élip bérilghan özini öltürüwélish xaraktérlik hujum, xitay hökümitige chong dölet bolushning qéyin tosalghulirini esletken.

Hindistanning niyu kerila xewer turida, shabir chodri teripidin, pakistandiki xitay ishchilirigha qarita élip bérilghan hujum toghrisida élan qilin'ghan bir maqalide bolsa xitay prézidénti xu jintaw teripidin "heseldinmu tatliq" dep teriplen'gen pakistan bilen xitay otturisidiki munasiwetlerning buzulushida, pakistan razwétka idarisidiki bir qisim guruppilarning xitayning bezi rayonliridiki bolupmu Uyghur élidiki diniy heriketlerni qollishi we pakistanning amérika bilen ittipaq qurushining asasliq rol oynighanliqi otturigha qoyulghan.

Xitay hökümitimu amérikigha oxshashla pakistan prézidénti perwéz musherrepke bésim ishletmekte

Maqalide éytilishiche, qebililer rayonida herbiy heriket élip bérishi üchün xitay hökümitimu amérikigha oxshashla pakistan prézidénti perwéz musherrepke bésim ishletmekte. Maqalide bayan qilinishiche, xitay hökümitini xushal qilish üchün 2004‏- yili pakistanning jenubiy weziristan rayonida panahlan'ghan sherqiy türkistan islamiy herikiti ezalirigha qarita herbiy heriket élip bérip, sherqiy türkistan islamiy herikitining rehbiri hesen mexsumni öltürgen prézidént perwiz musherrep, bu yil yene , jenubiy weziristanda panahlan'ghan Uyghur we özbéklerge qarshi herbiy heriket élip bérish toghrisida buyruq chüshürgen.

Aptorning maqaliside tekitlishiche, sherqiy türkistan islamiy herikitining rehbiri hesen mexsumning, pakistan herbiy qisimliri teripidin öltürülüshidin bir nechche kün kéyinla yeni 2004‏- yili 9‏- öktebir küni jenubiy weziristanda ikki xitay énjinéri görüge élin'ghan. Pakistan armiyisi teripidin élip bérilghan qutquzush herikiti jeryanida görüge élin'ghan xitay injinérlirining biri ölgen , yene biri éghir yarilan'ghan. Gerche deslepte pakistan hökümiti bu görüge élish weqesining beluchistan qutulush armiyisi teripidin élip bérilghanliqini bildürgen bolsimu, lékin uzun ötmey özining sözini özi ret qilip, pakistan belochistan qutulush armiyisi namida bir teshkilat mewjut emeslikini jakarlidi.

Maqaliside, pakistanda xitay ishchilirigha qarita élip bérilghan hujumlarning xitay bilen pakistan otturisidiki munasiwetlerni buzushni meqset qilghan guruppilar teripidin élip bériliwatqanliqini tekitligen shabir chodiri, pakistandiki diniy guruppilar xitay ishchilirigha hujum qilish arqiliq, bashqa döletlerdiki diniy heriketlerni qollighanliqini ispatlawatqan bolushi mumkin deydu. (Ömer qanat)