Америка дөләт мәҗлиси хитайниң пул сиясити һәққидә испат бериш йиғини өткүзди

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Xitayning pul nusxisi. < Some US lawmakers charge that Beijing has undervalued its currency by up to 40 percent in order to boost its exports and that this is a key reason for the snowballing bilateral US trade deficit that hit 232 billion dollars in 2006. AFP PHOTO/TEH ENG KOON >

Хитайниң хәлқ пули сиясити вә америкиниң хитай билән болған содидики қизил рәқими, америка - хитай мунасивәтлиридә әң қол тутиватқан негизлик мәсилиләрниң бири болуп, буш һөкүмити америка дөләт мәҗлисиниң содидики қизил рәқәмни тәңшәш һәққидики бесимиға дуч кәлмәктә.

Америка дөләт мәҗлиси авам палатаси чаршәнбә күни испат бериш йиғини чақирип, хитай пул сияситиниң америка кархана саһәси вә әмгәк базириға көрситиватқан тәсири һәққидә, америка малийә министирлики, сода министирлики вә сода вакаләтчи ишханисидики юқири дәриҗилик әмәлдарлардин гуваһлиқ алди.

Америка - хитай содисидики қизил рәқәм

Чаршәнбә күнки испат бериш йиғини хитай - америка мунасивәтлиридә әң қол тутиватқан негизлик мәсилиләрниң бири, хитай пулиниң қиммити вә америкиниң хитай билән болған содидики қизил рәқими һәққидә өткүзүлди.

Бу қетимқи йиғинни америка авам палатаси хам чот комитетиниң сода гурупписи, пул - муамилә комитетиниң пул сиясити, сода вә пән - техника гурупписи, енергийә вә сода комитетиниң сода, мулазимәт вә истемалчиларни қоғдаш гурупписи қатарлиқ органлар уюштурған болуп, йиғинда буш һөкүмитидики юқири дәриҗилик әмәлдарлар, америка кархана саһәсидики затлар, вә ишчилар вәкиллири хитай пули қиммитиниң америка карханилири вә ишчилириға көрситиватқан тәсири һәққидә тохталди.

Америка хусусй кархана саһәсидики иқтисадшунасларниң қаришичә, америка сода қизил рәқиминиң көпийип кетишигә хитай сәвәбчи болмақта. Америкидики петерсон хәлқара иқтисад институтиниң дректори фред бергстен, хитай хәлқ пулиниң қиммитини төвән тутуп, " башқа дөләтләргә ишсизлиқни експорт қиливатиду," дәп көрсәтти.

Хитайниң пул сиясити америка учун адил болмайватиду

Бергстенниң әскәртишичә, содидики пассип баланисни қәдәмму - қәдәм тәңшәш үчүн, хәлқ пули қиммитини башқа пулларға нисбәтән аз дегәндә % 15 өстүрүшкә тоғра келиду. Бу дегәнлик хәлқ пулиниң долларға сундурғандики қиммити% 35 өсти, дегәнликтур. Лекин буш һөкүмитиниң муавин ярдәмчи министири марк собелниң әскәртишичә, хәлқ пулиниң қиммити өстүрүлгән тәқдирдиму, бу америкиниң хитай билән болған содидики қизил рәқимини азайтишқа чоң тәсир көрсәтмәслики мүмкин, дәп қарайдиғанлиқини, лекин хитайниң хәлқ пули сиясити йәнила америка - хитай иқтисади мунасивитидики муһим мәсилиләрниң бири, һисаплинидиғанлиқини билдүрди.

Марк собел, "пәқәт хәлқ пулиниң қиммитини өстүрүш биләнла америка-хитай арисидики сода қизил рәқимини зор дәриҗидә азайтқили болмайду шундақла хитай иқтисадидики ғәйри нормал әһвалларни түзәткили болмайду. Хитайниң зор сода актип баланисиға игә болушидики түпки сәвәб хитай иқтисадиниң қурулмиси билән мунасивәтлик болуп, бу ялғуз пул сиясити билән мунасивәтлик әмәс. Хитай иқтисадини експортқа тайинип әмәс, истималға тайинип күчәйтиш йолида тәртипкә селиш керәк,"дәп көрсәтти.

Америка, хитайниң тутқан йоли учун җазалаш тәдбирлири қоллинидиғанлиғини билдүрди

Марк собелниң әскәртишичә, хитай пулниң қиммитини тәдриҗи қоюветишни сиясәт нишани қилған болсиму, лекин америка вә йәр шари иқтисадиға нисбәтән хитай даирилириниң қәдими йәнила аста болуп, хитай рәһбәрлириниң пулни қоюветиш қәдими бәк тез болуп кәтсә, хәтәрлик, дәп қарайдиғанлиқини, лекин америка малийә министири паулсон, хитайниң қәдими бәк асти болуп кәтсә, буниң хәтири техиму чоң болиду, дәп агаһландуриватқанлиқини билдүрди.

Америкиниң муавин ярдәмчи сода министири стев клейс, йиғинда гуваһлиқ бәргән буш һөкүмитидики юқири дәриҗилик әмәлдарларниң бири. У, сода министирлики содида адаләтсиз қошумчә ярдәм пули берилсә җазалаш тәдбири қоллинидиғанлиқи, лекин хитайниң хәлқ пули сиясити қошумчә ярдәм пули катигорийисигә елинмиғанлиқини тәкитлиди. Униң әскәртишичә, хитай һөкүмити деһқанчилиқ мәһсулатлиридин тартип полат төмүргичә карханиларға охшимиған усуллар билән қошумчә ярдәм пули бәрмәктә шундақла бу хил қошумчә ярдәм пули хитайдин америкиға експорт қилинған таварларни адаләтсиз риқабәт үстүнлики билән тәминлимәктә.

Стев клейс," һөкүмәтниң карханиларни қошумчә ярдәм пули билән тәминлиши, товар мәһсулатлириниң әркин алмишишиға тосқунлуқ қилип, америка карханилири вә йәршари сода базириға сәлбий тәсир көрсәтти. Америка карханилири, ишчилар вә деһқанлири дуняниң башқа һәр қандақ йеридики кишиләр билән риқабәтләшсә болиду. Лекин биз уларни өз дөлитидики карханиларни һәр хил қошумчә ярдәм пули билән тәминләйдиған чәтәл һөкүмәтлири билән риқабәтлишиши керәк, дәп қаримаймиз," дәйду.

Америка дөләт мәҗлисидики бәзи әзалар, хәлқ пулиниң қиммитини төвән баһада тутуш қошумчә ярдәм пули беришниң бир хил шәкли, дәп қарисиму, лекин клейс, буш һөкүмитиниң буни қошумчә ярдәм пули, дәп қаримиғанлиқини билдүрди. Клейсниң әскәртишичә, америка сода министирлики буниңдин кейин хитайниң карханиларға қошумчә ярдәм пули бериш қилмишини қәтий җазалайдикән.

Америка сода вакаләтчиси ишханисиниң ярдәмчи вәкили дән бринза, йиғинда хитайниң дуня сода тәшкилатиға әза болуп киргәндин буян, үстигә алған мәҗбурийитини иҗра қилиш хатирисидә яхши вә яман тәрәплири барлиқини билдүрди. Униң әскәртишичә, америка хитай билән болған мунасивәттә икки хил усулни қолланмақта. Бири, мәсилиләрни мүмкин бар сөһбәт билән һәл қилиш. Йәнә бири, дуня сода тәшкилатиниң алақидар органлирини ишқа селиштур. (Әркин)