Хитай һөкүмити уйғур қизлирини хитай өлкилиригә ишләмчиликкә йөткәшни муддәтсиз давамлаштурмақчи

• Мухбиримиз гүлчеһрәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Қәшқәр кочилирида кетип барған уйғур қизлири. 2005 - Йили 29 - март. AFP PHOTO

Хитай һөкүмитиниң" уйғур елидики йеза ешинча әмгәк күчлирини сиртларға йөткәп ишқа орунлаштуруш " намида елип бериватқан , уйғур қизлирини асас қилип туруп ,түркүмләп хитай завутлириға йөткәватқанлиқи вә бу җәрянда бесим ишлитип мәҗбурлаш васитилирини қоллиниватқанлиқи шундақла хитай өлкилиригә ишләмчиликкә барған қизларниң һәқ ‏- һоқуқлириниң капаләткә игә қилинимайватқанлиқидәк мәсилиләр узундин буян уйғурларда наразилиқ пәйда қиливатқан мәсилә . Хитай һөкүмити бу йил уйғур елиниң җәнубий қисмидики йезиларни асас қилип хитай өлкилиригә йөткәйдиған ишләмчиләрниң санини бир милйон икки йүз миң адәм қетимға йәткүзүшни пиланлиған иди.

Ашкарилинишичә ,бу хил баһанә билән уйғур яшлирини хитай өлкилиригә йөткәшни муддәтсиз давамлаштурушни пиланлиған икән.

Хитай уйғур қизлирини хитай өлкилиригә тохтавсиз йөткимәктә

Хитай даирилири уйғур йеза ешинча әмгәк күчлирини хитай өлкилиригә йөткәп ишқа орунлаштуруш сияситиниң бу йиллиқ пиланида , уйғур елиниң қәшқәр , хотән , ақсу вә қизилсудин ибарәт җәнубий уйғур елидики үч чоң вилайәт һәмдә бир областтин хитай өлкилиригә йөткәп ишқа орунлаштуридиған йеза әмгәк күчлирини бир милйон икки йүз миң адәм қетимға йәткүзүшни пиланлиған иди , уйғур елидики һөкүмәт тор бәтлиридә бериливатқан мәлуматларға асасланғанда , бу йилниң оттуриғичә мәзкур пиланниң %40.6 И орунлинип болған. Хитай һөкүмитиниң бу һәқтә тарқатқан хәвәрлиридин , мәзкур сияситиниң асаслиқ уйғур қизларни хитай өлкилиригә йөткәшни мәқсәт қиливатқанлиқи ашкариланмақта . Чүнки һазирға қәдәр уйғур елидин хитай өлкилиригә йөткиливатқан ишләмчиләр саниниң тәңдин толисини18 яштин 25 яшқичә болған уйғур қизлар игиләп кәлди.

Қәшқәр вилайәтлик партийә -һөкүмәт учур торида берилгән хәвәрләрдин ашкарилинишичә , уйғур йезилиридин хитайға қизларни ишләмчиликкә йөткәш йәнила охшаш сүрәттә давам қиливатқан болуп,қәшқәрниң йеңишәһәр наһийисидин бу сентәбиргә қәдәр 3481 яш хитай өлкилиригә ишләмчиликкә елип кетилгән. Бу наһийә бу йил ахириғичә йәнә 1500 әмгәк күчини давамлиқ сиртларға йөткимәкчи икән.

Поскам наһийисидин һазирға қәдәр 1301 әмгәк күчи сиртларға йөткәлгән. Қәшқәр даирилири һәр бир наһийә һәм йезиларғичә мәхсус хитай өлкилиригә ишләмчи йөткәшкә мәсул ишханиларни қурған болуп, мәхсус кадирлар хитай һөкүмитиниң бу йиллиқ ишләмчи йөткәш пиланини орунлаш үчүн мәсулийәт түзүми буйичә һәрикәт елип бармақта икән.

Уйғур қизлири әрзан қул қилинмақта

Биз уйғур йезилирида давам қиливатқан ешинча әмгәк күчлирини хитай өлкилиригә йөткәп ишқа орунлаштуруш сияситиниң қандақ әмәлийлишиватқанлиқи һәққидә йәниму тәпсилий мәлуматлар елиш үчүн қәшқәрниң мәлум йезисиға телефон қилғинимизда , намрат турмуштин қутулуш үчүн амалсиз 21 яш вә 17 яшқа киргән икки қизини хитай өлкилиригә әвәткән бир деһқан аял билән сөһбәт өткүзүш пурситигә ериштуқ . Бу ана хитай һөкүмитиниң ялған тәшвиқатиға ишинип қизлирини хитай өлкилиригә әвәтип өзиниңму , қизлириниңму пушайман қиливатқанлиқини билдүрди.

Гәрчә хитай һөкүмити -уйғур қизлирини хитай өлкилиригә ишләмчиликкә йөткигәндә 18 яшни төвән өлчәм қилған болсиму , әмма йезиларда санни тошқузушқа алдириған йәрлик кадирлар әмгәк йешиға тошмиған 18 яштин төвән қизларниму мәзкур сиясәтниң қурбаниға айландурмақта икән . Ундақта хитай һөкүмити йилдин ‏- йилға ашуруп пиланлаватқан һәм йүргүзүватқан уйғур йеза әмгәк күчлирини хитай өлкилиригә йөткәп ишқа орунлаштуруш сияситини қачанғичә давам әткүзмәкчи?

Поскам наһийилик партком секритари chen xuguang , соаллиримизға җаваб бериш җәрянида хитай һөкүмитиниң мәзкур сияситини муддәтсиз давам қилдурушни пиланлиғанлиқини ашкарилиди:

-Бу поскам наһийилик парткомму?

-Шундақ немә ишиңиз бар?

‏- Мән әркин асия радиоси мухбири.

‏- Әркин асия радиоси ?

‏- Поскам наһийисиниң ешинча әмгәк күчлирини хитай өлкилиригә йөткәш ишлири қандақ елип бериливатиду?

‏- Наһайити яхши елип бериливатиду.

‏-Һазирға қәдәр бу наһийидин қанчилик ишләмчи йөткәлди? бу сиясәтни қачанғичә давамлаштурмақчи бу һәқтә сөзләп берәләмсиз?

‏- Бу сиясәтни әмәлийләштүрүш ишлири давамлишиватиду, ениқ санини дәп берәлмәймән.Әмма бу сиясәт хәлққә мәнпәәт йәткүзидиған чоң сиясәт, шуңа давам қиливатиду һәм муддәтсиз давам қилиду. Тохтап қалмайду . Қалғанни өзиңиз келип зиярәт қилиң.

-Мән америка әркин асия радиосидин шуңа телефон зиярити қиливатимән.

‏- Ундақта техиму дәп берәлмәймән. Чүнки бизниңму өзимизгә чушлуқ принсипимиз бар , силәрниңму һәм.

‏- Бу хитай һөкүмити өзи елан қилған сиясәтқу ,әҗиба буниңда ашкарилашқа болмайдиған мәхпийәтлик барму?

- Мушу йәргә келип зиярәт қилиңлар , һә....

Уйғурларниң наразилиқидин дуня хәвәрдар

Мәзкур мәсилә һәққидә илгири программиларда аңлатқинимиздәк ,хитай һөкүмитиниң уйғур йеза ешинча әмгәк күчлирини хитай өлкилиригә йөткәш җәрянида мәҗбурий йөткәш, шәрт қоюп йөткәш, әмгәк қануниға хилап һалда 18 яштин төвән балиларниму ишлитишкә охшаш қанунға хилап һәрикәтләрдә болуп кәлмәктә. Уйғур қизларни ишлитиватқан завутлар болса , ишчиларни 8 саәттин көп ишлитиш, еғир әмгәккә селиш, әркинликини боғуш , вақтида маашини бәрмәслик , роһий һәм җисманий җәһәттин хорлуққа учритиштәк әмгәк қануний һәмдә кишилик һоқуққа хилап һәрикәтлиридин халий әмәс.

Радиомизға кәлгән инкаслардин шундақла хитай өлкилиригә ишләмчиликкә апирилған қизлардин бивастә игилигән мәлуматлиримиздин уйғур хәлқи арисида хитайниң мәзкур сияситигә қарита наразилиқларниң күчийиватқанлиқи мәлум , һәтта хитай завутлириға берип хорлуққа учриған бәзи қизлар қечипму кәлгән шундақла икки ай илгири кучада деһқанлар һөкүмәтниң уйғур қизлирини хитай өлкилиригә мәҗбурий йөткишигә наразилиқ билдүрүп намайиш қилған иди.

Чәтәлләрдики уйғур тәшкилатлири һәм паалийәтчилириму бирдәк һалда хитайниң уйғур йеза ешинча әмгәк күчлирини хитай өлкилиригә йөткәш сияситини уйғурларниң инсаний һоқуқи , сиясий , иқтисадий һәқ һоқуқлирини дәпсәндә қиливатқан ,уйғурларни етник тазилаш сияситиниң бир қисми дәп наразилиқ билдүрүп кәлмәктә һәмдә хитайниң мәзкур сияситини тохтитиш үчүн хәлқаралиқ инсан һәқлири һәмдә әмгәк һоқуқини қоғдаш тәшкилатлириниң ярдимигә еришиш йоллирини издимәктә. (Гүлчеһрә)