Xitay hökümiti Uyghur déhqanlirini sirtlargha yötkesh siyasitini yenimu kücheytmekchi

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Uyghur aptonom rayoni partiye ‏- hökümet da'iriliri ötken hepte, yéza xizmet yighini achti. Xitay axbaratlirining bu heqte tarqatqan xewerliridin melumki, xitay hökümitining bu yil Uyghur éli yézilirida yolgha qoymaqchi bolghan siyasitide" yéza éshincha emgek küchlirini sirtlargha yötkesh" asasliq muhim xizmet qatarida dawamlashturulidiken.

Xitayning atalmish "kün nuri qurulushi"

Gerche déhqanlarni déhqanchiliqtin bashqa kesplerde terbiyilep, sirtqa yötkep ish pursitige ige qilish, déhqanlarning kirimini ashurushtiki bir tedbir hésablansimu, emma bu siyaset arqiliq toy yéshidiki Uyghur qizlirining türkümlep xitay ölkilirige yötkiliwatqanliqi, Uyghurlarda naraziliq hem ghulghula peyda qiliwatqan sezgür bir mesilige aylandi. Xitay hökümitining pilaniche, bu yil yézilardin yötkilidighan emgek küchlirini bulturqidinmu ashurmaqchi bolup, 2008 - yili Uyghur diyarining jenubidiki üch wilayet, bir oblastni asas qilip yene bir milyon 500 ming emgek küchini sirtlargha yötkeydiken.

Nöwette Uyghur élining hökümet tor betliride Uyghur aptonom rayonluq yéza xizmiti yighinining rohi teshwiq qilinmaqta. Bu yighinda " déhqanlarning kirimini ashurush, inaqliq qurulushni ilgiri sürüsh" qayta tekitlendi, hemde bu jehette xitay hökümitining yézilarda yürgüzmekchi bolghan asasliq siyaset hemde muhim xizmetlirining orunlashturulushi tonushturulghan.

Yighinda 2007 - yilliq xizmetliri xulasilinip, bu bir yilda Uyghur aptonom rayonidiki déhqanlarning kishi béshigha toghra kelgen kirimi 3150 yüen'ge yétip, tunji qétim otturiche hésabta töt yüz yüendin éship memliket buyiche ottura sewiyisige yétishiwaldi déyilgen shundaqla bu tut yüz yüendin éshishqa déhqanlarni zamaniwiy yéza igilik bilen shughullinishtin bashqa déhqanchiliq kespidin bashqa kesplerge yötkep yeni sirtlargha yötkep kirim qilishqa orunlashturush türtke boldi déyilgen.

Xitay hökümiti 2003 - yilidin bashlap Uyghur élidiki namrat déhqanlarni halliq sewiyige yetküzüshtiki istratégiyilik tedbir süpitide, Uyghur yéza éshincha emgek küchlirini yötkesh siyasitini yürgüzüshke bashlighan idi. Shundaqla yilda pilanliq halda déhqanlarni déhqanchiliqtin bashqa kesplerde qisqa mezgilliq terbiyilep, yurtliridin bashqa jaylarda, ikkinchi, üchinchi kesp we waqitliq, pesillik ish pursetlirige érishturush arqiliq kirimini ashurush tedbirlirini qollandi. Buni"kün nuri qurulushi" dep atidi. Shundaqla déhqanlarni halliq sewiyige yetküzüshtiki istratégiyilik pilan dep körsitildi.

Mezkür siyasetning yürgüzülüshige Uyghur aptonom rayonluq partkom hem hökümet nazaretchilik qilghan bolsa,Uyghur aptonom rayonluq emgek we mulazimet nazariti we her qaysi asasiy qatlam memuri organliri siyasetning yürüshishide asasliq xizmetlerni ishlidi.

Sirtlargha yötkigen emgek küchlirining %80 tin köpreki Uyghur déhqanliri, %50 i ayallar

Xitay hökümitining statistikisida körsitilishiche, nöwette Uyghur élide ikki milyon ikki yüz ming déhqan bolup, Uyghur élining qeshqer, xoten, aqsu din ibaret üch wilayet hemde qizilsu oblastidiki déhqanlar bu rayondiki omumiy nopusning %95 tini igileydu. Xitay statistika torida Uyghur aptonom rayonining yéza éshincha emgek küchlirini yötkesh siyasitining emeliylishishi heqqide élan qilin'ghan doklatta körsitilishiche, xitay da'irilirining Uyghur élidiki yézilardin pilanliq halda sirtlargha yötkigen emgek küchliri mushu üch wilayet hem bir oblastiki Uyghur déhqanlarni asas qilghan bolup %80 tin köprekini Uyghur déhqanliri, ularning yene %50 tini ayallar igilep kelmekte iken.

Melum bolghandek, xitay hökümiti 2007 - yilda yenila jenubiy Uyghur élidiki üch wilayet hem oblastni asas qilip turup sirtlargha yötkigen éshincha emgek küchini bir milyon ikki yüz ming adem ‏- qétimgha yetküzdi. Xitay hökümet tor bétide bu heqte bérilgen xewerdin ashkarilinishiche, "bir a'ilidin birni yötkesh" ke kapaletlik qilip yéqinqi üch yilda her yili 300 ming kishini muqim sirtlargha yötkep ishqa orunlashturghan iken.

Uyghur élidin igiligen melumatlirimiz hemde Uyghurlarning inkasliridin melumki, xitay hökümitining Uyghur déhqanlarning kirimini ashurush tedbiri dep teripliniwatqan " sirtlargha yötkesh" siyasiti, bolupmu Uyghur élining jenubida mejburiy yosunda élip bérilghan bolup, xitay da'iriliri mexsus toy qilmighan 18 yashtin 25 yashqiche bolghan Uyghur qizlarni türlük shertler bilen tallap xitay ölkilirige türkümlep yötkigen. Hemde bu dawamlashmaqta. Xitay hökümitining bu yilliq yéza xizmet pilanida körsitishiche, xitay hökümiti bu yil Uyghur éli yéziliridin yene bir milyon 500 ming emgek küchini sirtlargha yötkeydiken.

Asasiy qatlamdiki bezi emeldar hem kadirlar déhqanlargha bésim ishletken

Uyghurlarning inkaslirigha qarighanda,xitay da'iriliri teripidin pilanlighan sanni yeni adem yötkesh wezipisini tamamlash jeryanida asasiy qatlamdiki bezi emeldar hem kadirlar déhqanlargha türlük bésimlarni ishletken. Xitay ölkilirige türlük yosunda yötkelgen Uyghur qizlar, tonush, yashash muhiti hem til muhitidin ayrilip qiynalghandin bashqa, ularning emgek heqqi kapaletke ige qilinmighan, kishilik heq ‏- hoquqliri oxshimighan derijide dexlige uchrap kelmekte iken.

Nöwette bu mesile Uyghur élidiki Uyghurlar arisida naraziliq qozghighan bir mesile bolupla qalmay, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri teripidin xitayning érqiy qirghinchiliq, nopus kontrol qilish, assimilyatsiye qilish tüsini alghan gherezlik siyasiti " dep eyiblenmekte. (Gülchéhre)