Америка : уйғур қизларни ичкиригә мәҗбурий йөткәш адәм әткәсчиликиниң бир түри

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Америка ташқий ишлар министирлиқи адәм әткәсчиликигә қарши туруш вә көзитиш идарисиниң башлиқи, баш әлчи марк лагон. Ambassador Mark P. Lagon, Senior Advisor on Trafficking in Persons. Briefing: Release of the 2007 Trafficking in Persons Report. Photo from State department web site

Уйғур аптоном районида йәрлик даириләрниң уйғур қизларни уларниң разилиқисиз, мәҗбурий вастилар билән ичкиридики хитай карханилирида һәқсиз яки наһайити аз мааш билән ишләшкә йөткәш һәрикити хәлқара җәмийәтниң диққитини қозғап, америка һөкүмити уйғур қизлар мәсилисигә инкас қайтурди. Америка һөкүмәт әмәлдарлириниң әскәртишичә, әгәр уйғур қизлар уларниң разилиқисиз мәвҗүт шәртләрдә ишләшкә мәҗбурланған болса, бу адәм әткәсчиликиниң бир түридур.

Уйғурлар қизларни йөткәш адәм әткәсчиликигә кирәмду ?

Көзәткүчиләр, йәрлик даириләрниң уйғур қизларни уларниң разилиқисиз, мәҗбурий вастилар, тәһдит вә ғәйри рәсмий йоллар билән ичкиридики хитай карханилирида ишләшкә мәҗбурлаш һәрикити, адәм әткәсчиликигә кирәмду ? дегән мәсилә, 2008 - йили олимпик мусабиқиси өткүзмәкчи болуватқан хитайниң алдимиздики күнләрдә хели бешини ағритидиған бир мәсилә болуп қалидиғанлиқини билдүрмәктә. Чүнки бу мәсилә уйғурларда җиддий әндишә туғдурған мәсилә болупла қалмай, америка һөкүмити инкас билдүрүшкә тегишлик, дәп қарайдиған бир мәсилигә айланди.

Америка ташқий ишлар министирлиқи адәм әткәсчиликигә қарши туруш вә көзитиш идарисиниң башлиқи, баш әлчи марк логан, уйғурларниң адәм әткәсчилик қилмишиниң зиянкәшликигә учраватқанлиқини әскәртип, уйғур қизларни мәвҗүт шәртләр билән ичкири өлкиләрдә ишләшкә мәҗбурий йөткәш һәрикити раст болса, бу адәм әткәсчилик қилмишиға ятидиғанлиқини билдүрди.

Шәрқий асия әллирини зиярәт қиливатқан баш әлчи марк лагон, бу сөзләрни җүмә күни истансимизниң хоңкоңдики мухбири, радиомиз уйғур бөлүми шинҗаңдики наһийә вә йеза дәриҗилик йәрлик даириләр уйғур қизларни наһайити аз мааш билән ичкиридә ишләшкә мәҗбурлиғанлиқини, буни рәт қилған ата‏- анилар һашарға тутулуватқанлиқини паш қилди. Игиләшкә қариғанда қизларни қолдин - қолға өткүзидиған әһваллар йүз бәргән. Америка буни адәм әткәсчилики қатарида көрәмду ? дәп сориғанда тәкитлиди.

Марк лагон : бу мәсилә адәм әткәсчиликигә кириду

Марк лагон, "әгәр бу сиз тәсвирлигәндәк раст болса, бу мәсилә наһайити ениқки , адәм әткәсчиликигә кириду. Хитай һөкүмити тибәт вә шинҗаңда мәдәнийәт вә миллий кимликини бастуруш сияситини йолға қоюватиду. Биз шинҗаңниң һәр қайси җайлирида кишиләр адәм әткәсчиликиниң зиянкәшликигә учраватқанлиқи һәққидики хәвәрләрни еливатимиз. Мана бу бизниң хитайни адәм әткәсчиликидә күзүтилидиған дөләтләр тизимликигә киргүзүшимиздики муһим сәвәбләрниң бири " дәп көрсәтти.

Уйғур аптоном райониниң йәкән наһийисидики йәрлик даириләр йеқинда радиомизға бу наһийидики уйғур қизларниң ичкиригә мәҗбурий йолға селинғанлиқини, уларниң иш тепишиға оттуридики дәллаллар капаләтлик қилидиғанлиқини вә қечип чиққанларниң ата - аниси һашарға тутулғанлиқини билдүргән иди. Уйғур қизлар мәсилиси шәншидә кишиләрни қуллар әмгикигә салған " қара хумдан" вәқәси хитай вә дуняда зил - зилиә қозғиған шундақла хитай һөкүмити мәмликәт миқясида "қанунсиз әмгәккә селишқа " қарши һәрикәт қозғайдиғанлиқини җакарлиған мәзгилгә тоғра кәлди.

Америка қизлар мәсилисиниң раст - ялғанлиқини сорайду

Хоңкоңдики мухбиримиз америка һөкүмитиниң уйғур қизларни мәҗбурий әмгәккә селиш вәқәсидә немә ишларни қилмақчи болуватқанлиқини сориғанда, баш әлчи марк логан, хитай һөкүмити билән бу тоғрисида сөзлишидиғанлиқини билдүрди. У, " адәм әткәсчилики бизниң хитай билән болған кәң даирилик сөһбитимиздики қанун билән идарә қилиш, хиянәтчиликкә қарши туруш, кишилик һоқуқни яхшилаш қатарлиқ мәсилиләр қатарида оттуриға қоюдиған җиддий мәсилә. Биз йәнә, шинҗаңдики хәлқләрниң адәм әткәсчиликигә дуч келиш мәсилисиниң раст - ялғанлиқини сораймиз " дәйду.

Хоңкоңдики хитай чоң қуруқлуқида тарқитилидиған мәтбуатларниң хәвиригә қариғанда уйғурлар, болупму уйғур балилар адәм әткәсчилириниң җиддий хрисиға дуч кәлмәктә. Хитай хәлқ ишлар министирлиқи, хитайда уйғурларниң нопуси хитай омуми нопусиниң 77.0 Пирсәнтини игилисиму, лекин адәм бидиклириниң зиянкәшликигә учриғучи уйғур балилар, омуми зиянкәшликкә учриғучи балиларниң % 13 ни игиләйдиғанлиқини билдүрмәктә. Шинҗаң иҗтимаий пәнләр академийиси бу һәқтики бир тәкшүрүш доклатида уйғур аптоном районидин ичкиригә апирип сетилған тизимликтики балилар 4000 ға йетидиғанлиқини, буниң % 90 ни уйғурлар игиләйдиғанлиқини илгири сүргән.

А у җ : бу бир тәшкиллик адәм әткәсчилики

Америка уйғур җәмийитиниң баш катипи алим сейт, уйғур балилар вә қизлар мәсилиси хәлқара җәмийәт җиддий көңүл бөлүшкә тегишлик еғир мәсилә, дәп көрсәтти. Лекин уйғур аптоном районидики йәрлик даириләр уйғур қизларни ичкиригә йөткәшниң, уларни ассимилиятсийә қилиш әмәс, бәлки уларниң иқтисади әһвалини яхшилаш " һүнәр өгиниш" игә ярдәмчи болушни мәқсәт қилғанлиқини илгири сүрмәктә. Райондики рәсмий мәтбуатлар болса уйғур қизларниң ичкиридә наһайити раһәт хизмәт қиливатқанлиқини, "һүнәр өгиниватқан" лиқини вә аилисигә иқтисади ярдәмдә болуватқанлиқини кәң - көләмдә йезиватиду.

Америка ташқий ишлар министирлиқи йеқинда елан қилған йәр шари " адәм әткәсчилик содисиниң әһвали һәққидики доклати"да, хитайни 2 - дәриҗилик күзүтилидиған дөләтләр тизимликигә киргүзүп, хитай йәр шари адәм әткәсчилик содисиниң мәнбәси болупла қалмай, адәм әткәсчилик содисиниң ахирқи бекити, дәп тәкитлигән иди. (Әркин)