Uyghur yéziliridin yashlarni bashqa yurtlargha ishlemchilikke yötkesh jiddiy dawam qilmaqta

Xitay da'iriliri yillardin buyan Uyghur élide yürgüzüwatqan yéza éshincha emgek küchlirini sirtlargha yötkesh siyasitini, yildin ‏ - yilgha yéngi taktika, oxshimighan waste hem namlar bilen kücheytip dawam qildurmaqta, bir qanche yildin buyan sirtlargha yötkilidighan yéza emgek küchini yiligha bir milyon ikki yüz ming adem qétimgha yetküzüshni ishqa ashurup kelgen.
Muxbirimiz gülchéhre
2008.10.29
Heyt-Namazdin-keyin-305.jpg Süret, 2008 - yili 8 - awghust küni, héytgah meschiti meydanidiki jüme namizidin tarqighan uyghur jamaitidin bir körünüsh.
AFP Photo

Xitay, bu yildin bashlap yene bu sanni bir yérim milyon adem qétimgha yetküzüshni pilanlighan idi, nöwette Uyghur nahiye - yézilirida emgek küchlirini sirtlargha yötkesh ishliri jiddiy dawam qilmaqta iken. Bu heqte muxbirimiz gülchéhre melumat béridu.

Üch yilda 330 ming adem qétim ...

Xitay hökümiti 2005 - yilidin tartip Uyghur yéza éshincha emgek küchlirini yötkep ishqa orunlashturush siyasitini besh yilliq pilan'gha kirgüzüp, sirtqa yötkep ishqa orunlashturushni "bir yilda bir milyon ikki yüz ming adem qétimgha yetküzüsh " ni belgilep, Uyghur élining jenubidiki yézilarni merkez qilip yilda Uyghur yéziliridin, qizlar asasiy salmaqni igiligen éshincha emgek küchlirini xitay ölkilirini öz ichige alghan sirtlargha yötkep ishqa orunlashturushqa bashlighan idi.

Xitay hökümiti teripidin namrat déhqanlarning kirimini ashurushtiki yéngi siyaset dep teriplen'gen mezkür siyaset 2007 - yili yenimu kücheytilip "bir yilda bir a'ilidin birni sirtqa yötkesh" nishani buyiche dawam qilip kelmekte.

2007 - Yili Uyghur élide sirtlargha yötkep ishqa orunlashturush, eslidiki pilandinmu ashurup orunlan'ghan bolup, bir milyon 151ming adem qétimgha yetken. Bularning ichide 130mingdin artuq Uyghur emgek küchliri xitayning tyenjin, shendung, jyangsu qatarliq jaylirigha biwaste yötkelgen. Bularning 80% tin köprekini Uyghur déhqan qizliri igileydu.

Emgek küchlirini yötkep ishqa orunlashturush toridin ige bolghan melumatta körsitilishiche Uyghur élide yéqinqi üch yilda öz yurtliridin sirtlargha yötkelgen yéza emgek küchliri 3 milyon 300 ming adem qétimgha yetken.

Bu yildiki üch éshish

Xitayning munasiwetlik hökümet axbaratliridin ashkarilinishiche ,xitay hökümitining 2008 ‏ - yilliq emgek küchlirini sirtlargha yötkep ishqa orunlashturush pilani bu yilning aldinqi üch peslidila ashurup orunlan'ghan bolup  949 ming 900 adem qétimgha yétip,bulturqi oxshash mezgildikidin 443 ming 900 yüz adem qétim köpeygen. Bu yilmu xitay éshincha emgek küchlirini yötkesh salmiqini asasen Uyghur élining jenubidiki üch wilayet, bir oblasttiki Uyghur yash emgek küchlirini yötkeshke qaratqan bolup, hazirghiche yötkelgenler 670 ming adem qétimgha yetken. Buning ichide mexsus xitay ölkiliridiki kent, bazar karxanilirigha ishlemchilikke yötkelgenler 90 mingdin ashidiken.

Xitay hökümitining bu heqte bergen xewiride, " yéza éshincha emgek küchlirini yötkesh xizmitide üch jehette éshish körüldi"dep körsitilgen bolup, bolupmu jenubiy Uyghur élini asas qilghan éshincha emgek küchlirini yötkep ishqa orunlashturushta,bu yil san jehette éshish, sür'et jehette éshish, nisbet jehette éshish körülgen iken.

Nishan'gha yétishtiki sekkiz xil qattiq tedbir

Shinxu'a agéntliqining Uyghur élidin sirtlargha yötkep ishqa orunlashturush siyasiti heqqide bergen xewerliridin melum bolushiche, xitay da'iriliri Uyghur élidin yenimu köpligen Uyghur yashlirini yurtidin sirtlargha yötkep ishqa orunlashturushni emeliyleshtürüsh üchün, mundaq sekkiz xil tedbirni qollinishta ching turghan.

Yeni birinchisi, adem yötkesh sanini toshquzushqa her nahiyide,nahiye derijilik kadirni mes'ul qilip, mexsus kadirlardin rehberlik guruppisi teshkillep mes'uliyetni yüklesh.

Yeni igilishimizche, jenubtiki nahiyilerde her bir nahiyide bir partkom sékritari bash bolup toqquz ‏ - on kishilik emgek küchlirini sirtlargha yötkesh rehberlik guruppisi qurulghan bolup, rehberlik guruppisidikiler nahiyining ma'arip idarisi, ayallar birleshmisi, ittipaq yachéykisi, emgek mulazimet idarisi qatarliq organlardin tallap teshkillen'gen iken. Bularning xizmiti peqet xitayning yéza emgek küchlirini sirtlargha yötkep ishqa orunlashturush siyasitini qatlammu ‏ - qatlam emeliyleshtürüsh bolup, ulargha wezipe orunlishigha qarap ma'ash hem mukapat belgilen'gen.

Ikkinchi, éshincha emgek küchliri uchurini igileshni ching tutush, buninggha yéza, kentlerdiki yashlar ittipaq,partiye yachéykiliri, mekteplerdin biwaste uchur igilesh.

Buningda xitay da'iriliri yötkep ishqa orunlashturulidighanlar yeni xitay ölkilirige yötkilidighan obéktilarni asasen 18 yashtin 25 yashqiche bolghan toy qilmighan qizlar bolushi kérek dégen shert astida tallap, yéza buyiche, kent buyiche, a'ile buyiche hetta san toshmighanda mekteplerde téxi oqush püttürmigen yash Uyghur qizliri heqqide uchur igilep xitaygha bérip ishlemchi bolushqa köndürüshke heriket qilghan.

Uyghurlarning inkasigha qarighanda, bezi yézilarda oqutquchilargha, kent bashliqlirigha melum sanda ishlemchi qiz tépishni wezipe qilish,toy yéshidiki qiz ‏ - yigitlerge ishlemchilikke barmighiche toy xet kesmeslik, qizlirini ishlemchilikke ewetmise jerimane qoyush we yaki hashargha heydeshke oxshash mejburlash wastilirini qollan'ghan.
Xitay mezkür siyasitini yenimu ilgiriligen halda dawam qilishta yene, yötkep ishqa orunlashturush teshwiqatini kücheytish, righbetlendürüshni kücheytishni yolgha qoydi.

Xitay hökümiti bu heqtiki siyasitini teshwiq qilishta barliq teshwiq wastilirini ishletti. Téléwiziyide xitay ölkiliridiki zawutlarda ishlewatqan Uyghur qizliri heqqide saxta höjjetlik filim ishlep téléwizorda tarqitish, mexsus sehipide radi'o, gézit, zhurnallarda xitay ölkilirige barghan ishlemchilerning intayin köp pul tépiwatqanliqi,xitayda nahayiti ewzel shara'itta, yaxshi xizmet muhitida ishlewatqanliqi heqqidiki teshwiq xewerlirini kücheytken. Xitay ölkiliridiki zawut, karxanilarda ishlewatqan Uyghur qizlardin igilishimizche, emeliyette köp sandiki Uyghur qizlar xitay ölkiliridiki zawutlarda, uzun ish waqti, namuwapiq qattiq ish tüzümi, adil bolmighan ish heqqi, hem kemsitish mu'amililirige uchrap her jehettin zor bedel tölewatqan iken

Bu, dunya sehnisige chiqqan nuqtiliq Uyghur mesilisining biri

Xitay hökümitining Uyghur élide mejburiy halda yürgüzgen xitay ölkilirige ishlemchilikke yötkesh siyasiti xelqning naraziliqini meydan'gha keltürüp, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri hem insan heqliri we emgek hoqoqini qoghdash teshkilatliriningmu diqqitini tartqan mesilige aylan'ghandin kéyin, xitay hökümiti yuqiriqi waste, tedbirlirige özgirish kirgüzgen bolup jazalashning ornigha étibar bérip righbetlendürüsh wastisini qollan'ghan yeni türlük kespi téxnika buyiche qisqa mezgillik terbiyileshni kücheytish.

Amérika dölet mejlisimu xitay hökümitining Uyghur yashlirini türkümlep xitay ölkilirige yötkesh, yeni bir milletni étnik yashash shara'itidin ayrip türkümlep yötkesh, étnik qirghinchiliqqa yatidu dep körsitip, xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan mezkür siyasitini toxtitishni teshebbus qilip bir qanun layihisi élan qilghan idi.

Özlikidin yötkilishke righbetlendürgendin bashqa, yerlik kadirlargha höddigerlik tüzümini yolgha qoyushni ching tutup sanni toldurushta ularning aktipchanliqini qozghash.

Türlük étibar bérish siyasiti arqiliq déhqan emgek küchlirining turaqliq sirtlargha yötkilishige kapaletlik qilghan. Ichkiri ölkilerge ewetilidighan emgek küchlirini bashqurush kadirlirini terbiyileshni kücheytish. Emgek küchlirini yötkesh yollirini yenimu kéngeytish.

Bu xil tedbir hem wastiler arqiliq xitay hökümiti Uyghur yéziliridin bolupmu, Uyghurlar zich olturaqlashqan jenubtiki nahiye, yézilardin Uyghur yashlirini sirtlargha türkümlep yötkep kelmekte.

Xitay hökümiti mezkür siyasitini hazirgha qeder Uyghur élidiki namrat déhqanlarning kirimini ashurush tedbiri dep teriplewatqan bolsa, nöwette bu mesile Uyghur milliy hem kishilik hoquq dawasidiki nuqtiliq mesilining biri bolup kéliwatqan bolup, Uyghurlarning milliy menpe'eti üchün küresh qiliwatqan rehbiri rabiye qadir mezkür mesilini xitayning Uyghurlarning mewjudiyitige tehdit élip kéliwatqan, insan heqlirini depsende qiliwatqan, süyiqestler yoshurun'ghan siyasiti ikenlikini xelq'arada tonutushqa tirishchanliq körsitip kéliwatqan bolup.

Rabiye xanim bashchiliqida Uyghur teshkilatliri xitay ölkilirige yötkiliwatqan Uyghur qizlirining emeliy ehwalliri heqqide nurghun höjjetlik ispat matériyallirini hazirlighan. Yéqindin buyan amérika we yawrupa ellirining xitay bilen bolghan kishilik hoquq söhbetliride mezkür mesile otturigha qoyulmaqta.

Amérika dölet mejlisimu xitay hökümitining Uyghur yashlirini türkümlep xitay ölkilirige yötkesh, yeni bir milletni étnik yashash shara'itidin ayrip türkümlep yötkesh, étnik qirghinchiliqqa yatidu dep körsitip, xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan mezkür siyasitini toxtitishni teshebbus qilip bir qanun layihisi élan qilghan idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.