Xitay ölkiliridiki zawutlargha orunlashturulghan qizlar qandaq aqiwetlerge duch kelmekte

2007-06-18

u0618-pmm.mp3

Chet'elerde Uyghurlarning kishilik hoquqi üchün pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur teshkilatliri, xitay da'irilirining déhqanlarni halliq sewiyige yetküzüsh dégen nam bilen, artuq éshinchi emgek küchlirini, bolupmu toy qilmighan Uyghur qizliri yaki éridin ajriship ketken Uyghur chokanlarni xitay ölkilirige yötkep élip bérip ishqa sélish ehwalini Uyghurlarni assmilatsiye qilish qedimini tézlitish meqsidini ishqa ashurush dep qattiq tenqid qilmaqta hemde bu ehwalni xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirigha bildürmekte.

Xitaylarning teshwiqati

Emma xitay yash Uyghur qizlirini asas qilghan emgek küchlirini xitaygha yötkep ishlitish herkitini yenila izchil dawamlashturuwatqan bolup, mushu ayning 18 ‏- küni, qeshqer kona sheher nahiyisidin yene bir ming 600 adem xitaygha yötkep kétilgen.

Xitay da'iriliri namrat déhqanlarni halliq sewiyige yetküzüsh dégen bahane bilen ishqa orunlishalmighan déhqanlarning perzentlirini bolupmu, asasliqi qizlarni xitay ölkiliridiki zawutlargha orunlashturush herkitini izchil dawamlashturup kelmekte. Xitay xewer agéntliqliridin tengritaghning 18 ‏- iyun küni bergen xewiridin melum bolushiche, bu yil kirgendin buyan qeshqer kona sheher nahiyisi éshinchi emgekchilerni sirtqa chiqirishni déhqan charwichilarning kirimini ashurushtiki nuqtiliq kesip qatarida ching tutup, bu xizmetke bolghan rehberlikni kücheytken.

Nahiye yillardin buyanqi emgek küchlirini sirtqa chiqirish xizmitide meydan'gha kelgen ilghar tiplarni teshwiq qilish bilen birge, nahiyige meblegh salghili kelgen sirtidiki karxanilar bilen aktip alaqiliship, éshinche emgekchilerni sirtqa chiqirish pilanini ishqa ashurghan. Éshinchi emgekchilerni sirtqa chiqirishtin burunqi terbiyileshke alahide ehmiyet bérip, ularning " qosh til" sewyisi, qanun tüzüm köz qarishi, emgek téxnika maharitini östürgen.

Xitay ölkilirige ishligili baridighanlargha bolghan egeshme mulazimetni yaxshilap, nahiye, yéza rehberliri we munasiwetlik tarmaqlarning kespiy xadimlirini ular bilen ichkiri ölkilerge birge ewetip, ularning turmush xizmetlirige yétekchilik qildurghan. Her qaysi yéza - kentler perzentlirini ichkiri ölkilerge ishligili ewetken déhqan a'ililirining déhqanchiliq ishlepchiqirishidiki qiyinchiliqlirini waqtida hel qilip bergen.

Nahiyilik partikom mexsus hal sorash guruppisi ewetip, ichkiri ölkilerde ishlewatqanlardin hal sorighan hemde ularning turmush xizmet ehwalidin a'ilisidikilerni xewerdar qilip xatirjem qilghan. Buning bilen bu nahiyidiki déhqan perzentlirining sirtqa chiqip ishlesh aktipliqi yuqiri kötürülüp, yil béshidin 6 ‏- ayghiche jem'i 14 türkümde 1 ming 630 éshinche emgekchi ichkiri ölkilerge ishligili ewetilgen. Ularning ayliq kirimi, 6 ‏- 7 yüz yüendin köpiyip,eng yuqiri bolghanlarning 1 ming 700 yüen'ge yetken.

Emeliyet, del xitay teshwiqatlirining eksiche

Xitay axbarat wastilirida bérilgen melumatlarda, yuqirida tekitlinilgidek xitay ölkiliridiki zawutlarda ishlewatqan qizlarning ehwalining intayin yaxshi ikenliki, ularning köp pul tépip, namrat a'ililirini qamdawatqanliqi élan qilinip turiwatqan bolsimu, emma istansimizgha kéliwatqan inkaslar shuningdek istansimiz muxbirliri igiligen melumatlardin, Uyghur ishchi qizlarning xitay metbu'atlirida tilgha ilin'ghinidek emesliki otturigha chiqmaqta.

Shinjang iqtisad gézitining muxbiri alinur, tiyenjindiki zawutlarda ishlewatqan qizlar heqqide maqale élan qilghan bolup, uning maqalisidimu oxshashla qizlarning nahayiti yuqiri mu'ash élip a'ilisige yardem qiliwatqanliqi, qizlarning xitay we Uyghur yétekchilirining yardimi astida xatirjem xoshal yashawatqanliqi teswirlen'gen idi. Biraq ziyaritimiz jeryanida u zawutta ishlewatqanlar ichide eng éghir xizmet qiliwatqan, yeni ayal kishi turuqluq padichiliq qiliwatqan bir chokanning aran 600 yüen mu'ash alidighanliqi, qizlarning yétekchi xadimlar bilen jédelliship, xorluqqa, kemsitishke uchrighanliqi, hetta bir qisim qizlarning kéchiliri yataqtin qéchip ketkenliki ashkarilan'ghan idi.

Uyghur tor betliridiki qizlarning échinishliq ehwali toghrisidiki munaziriler

Weten ichi we sirtida küchlük ghul ‏- ghula qozghawatqan Uyghur qizlirining xitay ölkilride ishqa orunlashturulush mesilisi, Uyghur tor betliride munazire qozghidi.

Melum bir Uyghur tor bétide, yeken nahiyisidin ichkirige élip chiqilghan qizlarning heqiqi ehwali pakitlar bilen bayan qilin'ghan bolup, yeken nahiyisidiki patigül yunus bilen patime séyit isimlik ikki qiz, xitayda yoluqqan kechürmishlirini tor bétide élan qilghan.

Qizlarning éytishiche, ulargha wede qilghan ma'ashni bermeyla qalmastin,"ale mawu séning ish heqqing" dep, 1 yü'enlik 5 moluq pullarni ularning béshigha étip, ularni qattiq xorlighan. Qizlar her küni 15 sa'et ishligen, ish salmiqini éghirliqidin ish üstide hushidin ketken senemgül sadiq isimlik bir qiz 3 kün'giche qattiq aghrighan bolsimu héchkim uni doxturxanigha aparmighan. Patigül bilen patime zawuttin qachqan chaghda senemgül yenila hushsiz halette qalghan iken.

Qizlarning éytishiche, ularning téléfun urush erkinlikimu yoq bolup, zawutta yüz bériwatqan ehwallarni sirtqa anglitish qattiq cheklen'gen. Zawut xadimliri yene, téximu köp qizlarni zawutqa kélip ishleshke jelp qilish üchün, köz boyamchiliq qilip, qoy soyup, qizlargha mizilik ta'amlarni bériwatqan körünüshlerni téléwiziye filimi qilip ishlep, teshwiq qilghan, emilyette her künlük tamaq bir moma, xitaylarning quruq shifen éshi bilen cheklen'gen.

Ma'ashlirini alalmighan 5 qiz, Uyghur tijaretchilirining yardimi bilen ürümchige qéchip kelgen. Nöwette qizlarning ata ‏- aniliri yéza bashliqlirining " balanglarni tépinglar, bolmisa 1500 yüen jerimane töleysiler " dégen bésimigha duch kelmekte iken., öz öyige qaytalmay qangqirap yürgen qizlar, ehwalni béyjinggha erz qilishni oylashqan bolsimu, "erzimiz yenila aqmaydu" dep ümidsizlenmekte iken.(Eqide)