Xitay hökümiti Uyghur élida xitayche ma'aripni yenimu kücheytip élip barmaqchi

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

"Shinjang uniwérsitéti" ning bir témigha ésilghan teshwiqat taxtisi. Üstidiki qurda "dölet bayriqini söyüp, dölet shé'irini oqup, putun'ghu'ada sözlisheyli" dégen sözler, astidiki qurda "ürümchi sheherlik til – yéziq xizmiti komitéti nazaretchilikide yasaldi" dégen sözler yézilghan.

Uyghur aptonom rayonluq hökümet tor betliride, nöwette Uyghur aptonom rayonida échiliwatqan siyasiy kéngesh -9 nöwetlik komitéti -5 yighini hemde -10 nöwetlik xelq wekilliri qurultiyi -5 omumiy yighinlirida muzakire qilin'ghan mesililer hemde élin'ghan qararlar heqqide tarqitilghan höjjetlerge asaslan'ghanda, xitay hökümiti Uyghur élida élip bériwatqan qosh tilliq ma'arip siyasitini yenimu kücheytidighanliqi gewdilenmekte.

"Qosh til" liq oqutush yene tekitlen'gen

Bu heqte Uyghur élide tarqitiliwatqan uchur menbeliridin ashkarilinishiche, 17 - yanwar chüshtin kéyin ötküzülgen xelq wekilliri qurultiyi yighinida Uyghur aptonom rayoni re'isi isma'il tiliwaldi hökümet xizmitidin doklat bérip mexsus qosh tilliq ma'arip heqqide toxtalghan. U xitay hökümitining Uyghur élide bu yil qosh tilliq oqutush xizmitini yenimu ilgiri sürüp, oqutquchilarni qosh tilda terbiyileshni kücheytidighanliqi, xitay ölkiliride échilghan shinjang toluq ottura siniplirigha ewetilidighan oqughuchilarning kölimini yenimu ashuridighanliqini otturigha qoyghan.

Siyasiy kéngesh yighinigha qatnishiwatqan, xitay partiye merkizi komitéti siyasiy byurosining ezasi wang léchu'enmu ma'arip siyasiti heqqide mexsus söz qilip " shinjangda qosh tilliq oqutushta zor netijiler qolgha kélip, az sanliq milletler üchün zor türkümdiki layaqetlik ixtisas igiliri yétishtürüldi" dégen.

Wang léchu'en xitay hökümitining Uyghur élida bundin kéyin qosh tilliq ma'arip xizmitide némini halqiliq tutidighanliqini eskertip" nöwette qosh tilliq ma'aripni rawajlandurushtiki halqiliq mesile oqutquchilar qoshuni. Bundin kéyin oqutquchilarni terbiyileshke yenimu ehmiyet bérimiz "dégen.

Uning ilgiri az sanliq milletlerning choqum xitaychini öginishi shert ikenliki heqqide qilghan " az sanliq millet tilliri nöwettiki ilim pen tereqqiyatining sür'itige yétishelmidi dégendek sözliri Uyghurlarda zor naraziliq qozghighan idi.

Uyghurlar wang léchu'enning xitayning qosh tilliq ma'arip siyasitining Uyghur élida jiddi hem bésim bilen élip bérilishida eng nuqtiliq rol oynawatidu dep qarimaqta. Chünki u xitay hökümitining 2002 - yilidin Uyghur élide aliy mekteplerde barliq dersliklerni xitaychilashturush pilanini ishqa ashurush hemde uningdin kéyin ottura hemde bashlan'ghuch mekteplerde qosh tilliq ma'aripni kücheytip élip bérishqa munasiwetlik siyasetlerning emeliylishishige qarshi chiqquchilarni qattiq bir terep qilish heqqide yol yoruq bergen.

U yéqinda yene barliq az sanliq millet bashlan'ghuch mekteplerning xitay mektepliri bilen birleshtürülüshi hemde qosh tilliq ma'aripni yesli baliliridin bashlap élip bérilishidimu qattiq meydanda turup keldi.

Bu ikki yighinda wekiller teripidin otturigha qoyulghan pikirlerde qosh tilliq ma'aripta yoluquwatqan mesililerge da'ir jem'iy 53 pikir chüshken bolup, köp sandikiler qosh tilliq oqutush matériyallirining az sanliq millet ma'aripigha maslishalmaywatqanliqi, yétishmeywatqanliqi, xitay tili oqutushining kücheytilishi bilen oqutquchilarning yétishmeslik mesilisining yenimu jiddilishiwatqanliqi qatarliq mesililer otturigha qoyulghan.

Her derijilik yerlik hökümet qararning rohini öginishke bashlighan

Xitay hökümitining Uyghur éli ma'aripida bundin kéyin yenila qosh tilliq ma'aripni kücheytish siyasetliri heqqide Uyghur élining bezi yerlik tor betliridimu bezi melumatlar ashkarlanmaqta.

Yerlik ma'arip torliridin igilinishiche, hazir jaylardiki barliq ma'arip tarmaqliri ikki yighinda ma'arip heqqide élin'ghan qararlarning rohini öginishke bashlighan bolup, xoten aqsu qeshqer hemd qizilsu qatarliq jaylarning ma'arip xewerliride oxshash buningdin kéyinmu qosh tilliq ma'aripni kücheytish bilen birge ma'aripta indologiye jehettiki terbiyini mas halda kücheytish tekitlen'gen.

Xewerlerde yene Uyghur aptonom rayonida sinaq teriqiside yolgha qoyuluwatqan yesli ma'aripini xitaychilashturulushning pat arida pütün aptonom rayonida omumlashturulidighü'anliqi hemde hökümetning buning üchün mexsus meblegh ajratqanliqimu tekitlen'gen.

Uyghurlarning naraziliqi

Xitay hökümitining qosh tilliq ma'arip siyasiti namida Uyghur milliy ma'aripini pütünley xitay tilliq ma'aripigha özgertkenliki shundaqla bu jeryanda peyda boliwatqan türlük mesililer Uyghurlarning bolupmu Uyghur ziyalilirining naraziliqini qozghap kéliwatqan mesile bolup, xitay da'irilirining yenila qosh tilliq ma'aripni kücheytishni uzun yilliq pilan süpitide tekitlep kéliwatqanliqi bu xil naraziliqlarni yenimu kücheytmekte.

Ilgiri Uyghur élide uzun yil ma'arip saheside nöwette amérikida yashawatqan Uyghur ziyaliysi, xitayning qosh tilliq ma'aripining Uyghur ma'aripigha tereqqiyat emes belki buzghunchiliq élip kéliwatqanliqi Uyghurlarning her jehettiki tereqqiyatigha tosalghu boliwatqanliqini bildürdi.

Xitay hökümitining qosh tilliq ma'arip siyasitige chet'ellerdiki Uyghur teshkilatlirimu her xil wasitiler bilen qarshiliq bildürüp kelmekte, dunya Uyghur qurultiyining bash katipi dolqun eysa ependi, ma'aripning xitaylishishining hem siyasiy hem milliy we medeniy sahelerge chétishliq halqiliq mesile ikenliki, xitayning bu xil siyasitining Uyghur ewladlirining milliy kimlikini yoqitishni meqset qiliwatqanliqini otturigha qoydi. (Gülchéhre)