Uyghur baliliri 'qosh tilliq ma'arip' arqiliq tengsiz riqabetke mejburlanmaqta

Süret, 19 - öktebir küni xitayning chingxey ölkisi rébkong nahiyisidiki minglighan tibet oqughuchilirining "qosh tilliq maarip"qa qarshi namayishidin bir körünüsh.

Biraqla xitay tilidiki ma'aripqa mejburlan'ghan Uyghur baliliri yene xitay oqughuchilar bilen heqsiz riqabetke mejburlanmaqta.

Uyghur aptonom rayonluq partkom we hökümetning teshwiqatqa mes'ul da'iriliri yéqinda"shinjangning yéngi on yili" namida xitaydiki metbu'atlarning muxbirliridin mexsus ziyaret ömiki teshkillep xitay siyasitining tengritéghining jenub shimaligha élip kelgen " özgirishliri " ni teshwiq qilishqa orunlashturghan bolup, nöwette xitayning hökümet bashqurushidiki teshwiqat wastilirida ziyaret maqaliliri élan qilinip Uyghur élining her sahe, her jaylirida bu on yilda yüz bergen özgirishler keng türde teshwiq qilinmaqta.

Xitay xelq kündilik géziti 25 ‏- öktebir küni qosh tilliq ma'arip siyasitining Uyghur élining ma'aripigha bu on yilda élip kelgen özgirishliri heqqide maqale élan qilghan idi.

Maqalige qeshqerning poskam nahiyisidiki qosh tilliq ma'arip siyasitining emeliylishish ehwalidin melumatlar bérilgen bolup, xewerde poskamning hakimi ömerjan memetning "qosh tilliq ma'arip balilarni yéqinlashturup riqabet éngini östürdi" dégen sözini téma qilghan.

Mezkur xewerdin qarighanda, nöwette Uyghur aptonom rayonida jem'iy 5261 ottura we bashlan'ghuch mektep bar bolup, mekteplerdiki 3milyon 420 minggha yéqin oqughuchining 2 milyon 98 mingini Uyghurni asas qilghan xitaydin bashqa millet baliliri igileydu. Qosh tilliq siniplarning sani23 ming, bu siniplarda xitay ma'aripi qobul qiliwatqan balilar 489 minggha yétidu. Bu pütün Uyghur élidiki xitaydin bashqa millet oqughuchilirining 23.5%Ge toghra kélidu.

Xitay xelq kündilik gézitining mezkur maqaliside yene, xitay hökümitining "2004 - yilida" Uyghur aptonom rayonida qosh tilliq oqutushni zor küch bilen ilgiri sürüsh "heqqidiki qarari"din kéyin Uyghur éli ma'aripida qosh tilliq ma'arip kücheytilip sebiler ma'aripini qosh tillashturushtek eng gewdilik özgirishler boldi dep körsitilgen.

Yeni 2009 ‏- yiligha kelgende qosh tilliq yeslilerning 5975 ke yetken. Bu yeslilerde 264 ming az sanliq millet sebiliri deslepki ang terbiyisini xitay tilida qobul qilidighan bolghan. Xitay da'iriliri "mektepke kirishtin burunqi sebiler ma'aripini qosh tillashturush, qosh tilliq ma'arip pilanini emeliyleshtürüshtiki asasliq muhim amil "dep körsitip qosh til yeslilirini zor küch bilen köpeytip qurup kelmekte.

Xitay xelq gézitining bu teshwiqat maqalisini teyyarlighan muxbiri li shawxu'a, Uyghur élidiki qosh til mektepliride körgenlirini teswirlep, mekteplerde kiyinishi oxshimighan, chiray shekli perqliq Uyghur we xenzu baliliri, oxshash tilda sözliship, bir shirede olturup oxshash tamaqtin ghizalinidiken, ortaq til ularni téximu yéqinlashturghan we öz ‏-ara riqabet éngini östürgen" dep yazghan.

Bir qanche yildin buyan Uyghur élidiki oqutquchi we oqughuchilardin igiligen melumatlirimizdin melumki,emeliyette yéqinqi yillardin buyan Uyghur éli ma'aripida, peqetla qosh tilliq ma'arip siyasitini mejburiy ijra qilish tüsini alghan, ma'arip ilmigha uyghun bolmighan ma'arip tüzülmisi we u élip kelgen özgirishler, nöwette Uyghur éli ma'aripini intayin zor buzghunchiliqqa uchratqan bolup, til ‏- edebiyat dersidin bashqa barliq dersliklerning mejburiy halda xitayche oqutushqa özgertilishi bilen oqutush süpiti zor derijide töwenlep, az sanliq millet balilirining ders qobul qilish nisbiti zor derijide aziyip ketken. Özining ana tili bolmighan yat tilda ders alghan Uyghur we bashqa az sanliq millet baliliri xitay oqughuchilar bilen tengsiz riqabetke mejburlinip kelmekte.

Bu heqte Uyghur élidiki melum ottura mektepte matématika oqutquchiliqi bilen shughullinip kéliwatqanliqigha 30 yildin ashqan bir péshqedem oqutquchi, qosh tilliq ma'arip siyasiti boyiche tebi'iy pen dersliriningmu birdinla xitayche ötilidighan qilip özgertilishi bilen, uning oqutush süpitige élip kelgen selbiy tesirlirini intayin échinish ichide tilgha aldi.

Uyghur ma'aripining qosh tilliq ma'arip siyasiti bilen pütünley yoqitilishqa yüzliniwatqanliqigha ashkara naraziliq bildürüp kéliwatqan we bu heqte xéli tesir qozghighan maqalilerni élan qilghan amérikidiki alim erkin sidiq ependimu qosh tilliq ma'arip siyasitining Uyghurlargha élip kéliwatqan ziyanlirini tilgha élip "qosh tilliq ma'arip siyasiti xitayning Uyghur tili we medeniyiti shundaqla Uyghur milliy kimlikini yoqitishtiki qorali bolup qaldi" dep körsetti.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.