Xitay da'iriliri qush zukimi heqqidiki bir qisim mexpiyetliklerni yenila yoshurmaqta

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki melumati
• Download story audio

17-Noyabir küni, sehiye xadimliri ürümchidiki bir yuqumlan'ghan toxu férmisida . AFP

Dunya sehiye teshkilati mutexessislirining yéqinda xitaygha bérip H5N1 tipliq qush zukimi wirusining ademlerge yuqqan yaki yuqmighanliqi heqqide élip barghan tekshürüshidin kéyin, xitay hökümiti mezkur késel wirusining heqiqeten ademge yuqqanliqigha mejburiy iqrar bolghan. Lékin shundaqtimu mezkur késel wirus nusxisini mutexessislerge ashkarilashni xalimighan.

Mesuliyetsizlik

Hazir xitaydiki qush zukimi peqet xitay ölkiliridila emes, belki Uyghur aptonom rayonining poskam, xoten, sanji we ürümchi qatarliq jayliridimu tarqilishqa bashlighan. Yéqindin buyan mezkur késel wirusi xunen, enxüy dégendek jaylardin bashqa yene, lyawningdimu nahayiti éghir halette yamrighan bolup, paji'elik weqe keltürüp chiqarghan.

18 - Noyabir küni amérikida neshr qilinidighan "ulugh ra" gézitide bérilgen melumatta ashkarilinishiche, bu yil öktebir éyining otturilirida, lyawningda tarqalghan qush zukimi nahayiti éghir haletke yetken hemde yerlik hökümet xadimlirining parixorluq we mes'uliyetsizlikidin 77 ademning ölüp kétishini keltürüp chiqarghan. Lékin yerlik hökümet bu paji'elik weqeni yoshurup, bu heqte melumat bermigen. Ular hetta mezkur weqe bilen biwaste munasiwetlik bolghan ademlerni pulgha sétiwélip, ularning aghzini tuwaqlimaqchi bolghan. Lékin shundaqtimu mezkur paji'elik weqeni öz közi bilen körgenler heqiqetni intérnét tor béti arqiliq pütünley ashkariliwetken. Buningdin xewerdar bolghan win jya baw yéqinda mezkur rayon'gha 40 mingdin artuq qoralliq saqchi ewetip, késel tarqalghan rayonni herbiy halette bashqurushqa buyruq qilghan.

Munasiwetlik melumatlargha qarighanda, hazir Uyghur élidiki xelqmu qush zukimining keng da'iride tarqilip kétishidin intayin endishe qilidiken.

Xelqning qorqunchi

Radi'omizning heqsiz léniyisige kelgen téléfonlardin melum bolushiche, hazir ürümchide kishiler qush zukimi tüpeylidin toxo göshi yémeydighan hetta toxoning tuxumini yiyishtinmu qorqidighan bolup ketken.

Hazirgha qeder xitay da'irliri teripidin bérilgen melumatlarda körsitilishiche, H5N1 tipliq qush zukimi wirusi ichki mongghul, chingxey, xunen, enxüy, lyawning we Uyghur éli qatarliq jaylarda bayqalghan. Lékin xelq'ara metbu'atlarda tekitlishiche xitaydiki qush zukimi wirusi peqet yuqirida körsitilgen jaylardila emes belki jyangsu, sichu'en, fu jyen, gu'angdung we tibet qatarliq jaylardimu tarqilishqa bashlighan.

Biz, Uyghur élidiki qush zukimining tarqilish ehwalini yenimu inchikilep éniqlash üchün, Uyghur élining ürümchi, qeshqer we xoten qatarliq jaylirigha téléfon qilduq. Ziyaritimizni qobul qilghan xotendiki bir Uyghur xanim, mezkur jaydiki toxo qatarliq öy qushlirining öy - öylep hökümet teripidin qattiq bir terep qiliniwatqanliqini, lékin hazirgha qeder téxi qush zukimining mezkur jayda ademlerge yuqqanliqi heqqide melumat bérilmigenlikini bildürdi.

"Ölgen qushlarnining hemmisi qush zukimidin ölgen bolishi natayin"

Xitay hökümitining ürümchidin bergen melumatlirida éytilishiche, yerlik hökümet orunliri qush zukimining aldini élishta jiddiy chare - tedbirlerni qollinip, hetta bu heqte mexsus 24 sa'et uchur igilesh heqsiz téléfon liniyisi achqan.

Radi'omizning ziyaritini qobul qilghan mezkur uchur igilesh merkizidiki bir xadim qush zukimi tüpeylidin mezkur heqsiz téléfon léniyisige téléfon qiliwatqanlarning heqiqeten köp ikenlikini iqrar qilghan bolsimu "bizge téléfon qilghuchilar asasen adettiki puqralar bolup, ular öyliride ölüp qalghan toxo we kepterliri heqqide bizni xewerlendüridu. Lékin öy qushlirining ölüp qélishi normal bir ish, ölüwatqan öy qushlirining hemmisini qush zukimi tüpeylidin ölgen dep qarighili bolmaydu" dep bildürdi.

Mezkur heqsiz téléfon liniyisi ürümchi sheherlik éghir tiptiki yuqumluq késelliklerdin mudapi'elinish qomandanliq shtabi teripidin échilghan. Lékin ziyaritimizni qobul qilghan mezkur idare xadimi muxbirimizning ürümchidiki qush zukimi heqqide sorighan su'allirigha jawab bérishtin özini qachurup "bundaq su'allarni mendin sorimang, chünki bashliqning ruxsitisiz men bu heqte öz bilginimche sözlisem bolmaydu, siz eng yaxshisi bashliqimizdin sorang, némining déyishke bolidighan yaki bolmaydighanliqini bashliq özi eng yaxshi bilidu. Bundaq mesililerge jawab bérishte peqet bashliqlarningla hoqoqi bar" dédi.

"Partkomning telipi"

Biz Uyghur élidiki qush zukimining tarqilish ehwali heqqide köprek melumatqa érishish üchün, mezkur idare bashliqining özige téléfon qilduq. Lékin ziyaritimizni qobul qilghan idare bashliqi oxshashla özini qachurup "bizning tüzümimiz bar, sheherlik partkom teshwiqat bölümining telipi boyiche, biz xalighanche muxbirlarning ziyaritini qobul qilsaq bolmaydu.Shunga siz bu heqtiki ehwalni sheherlik teshwiqat organi arqiliq sürüshtürüng " dédi.

Muxbirimiz uningdin "qush zukimining ürümchide bayqalghanliqi ochuq - ashkara bolghan bir ish tursa, yoshurush ketmeydighu" dep sorighinida, mezkur idare bashliqi "ashkarilashqa bolidighan ishni sheherlik teshwiqat orni özi silerge ashkarilaydu. Lékin biz dések bolmaydu, bu bolsimu sheherlik partkom bölümining bizge qoyghan telipi " dep téléfonni qoyuwetti.

Dunya sehiye teshkilati yéqinda xitay hökümitini eyiblep, gerche xitay hökümiti qush zukimining aldini élishta dunya sehiye teshkilati bilen yéqindin hemkarlishidighanliqini bildürgen bolsimu, emeliyette xitay da'irilirining ta bügün'ge qeder yenila H5N1 tipliq qush zukimi wirusining wirus nusxisini ashkarilashni xalimaywatqanliqini hemde bundaq qilish mezkur késelning aldini élishqa zor tosalghu boliwatqanliqini körsetken. (Méhriban)