Сабиқ чех президенти пүтүн җәмийәтни "диктатор" һакимийәтләрниң һөкүмранлиқидин қутулушқа чақирди


2005.06.01

Сабиқ чех перизиденти хавил, 1990 - йили чехосливакейиниң коммунистик һакимийәттин қутулуп, әркинликкә чиқишиға йитәкчилик қилған рәһбәрләрниң бири. У вашингтондики америка дөләт мәҗлисиниң күтүпханисида 24 - май күни сөзлигән нутуқида хитай, шималий корийә, куба вә берма қатарлиқ дөләтләрни алаһидә тилға елип, бу дөләтләрдики демократийигә ишәнч бағлап, зораван диктаторларға қаршилиқини тинчлиқ билән ипадилигән кишиләрни мәдһийлиди. У мундақ деди:

" Кишилик һоқуқ хитайға охшаш чоң дөләтләрдә йәнила қаттиқ дәпсәндә қилиниватиду. Мәсилән, бүгүнки күндиму кишиләр пәқәт охшаш болмиған көз- қарашқа игә болғанлиқи үчүнла, һөкүмәтниң дүшмини қарилип, йиғивелиш лагирлириға қамиливатиду".

Чех җәмийитидә тәсири зор шәхс

Вәклав хавил 1936 - йили чехсиловагийидики бир зиялий аилисидә туғулған. У мәҗбурий маарипни пүттүргәндин кейин, униң инсанпәрвәрлик илми бойичә юқириға өрләп оқуш тәлипи сиясий сәвәбтин коммунистик һөкүмәт тәрипидин рәт қилинған. Хавил кейин тиятирханида ишлигән. Униң " бағ зияпити" дегән тиятирда алған роли, 1960 - йиллиридики чех мәдәнийитиниң җанлинишиға зор тәсир көрсәткән.

1975 - Йили хавил чех җәмийитидики сиясий өктичиләрниң баянатчисиға айлинип, бу сәвәбтин бәш йил түрмигә ташланған. Чехосливагийидә 1980 - йилларниң ахирлири коммунистик һакимийәткә қарши демократик инқилаб йүз бәргәндин кейин, у чехисловагийә федерал бирләшмисиниң президентилиқиға сайланған. Кейин у йәнә чехисловагийиниң президентлиқиға, чех вә силовагийә парчиланғандин кейин, чехниң президентлиқиға сайланған.

Хавил әпәндиниң қорал чәклимиси һәққидики қариши

Хавил нутуқида, яврупа иттипақиниң хитайға қаратқан қорал чәклимисини бикар қилиш пиланиниң өзини биарам қилғанлиқини билдүрүп, қорал чәклимисини бикар қилишниң демократик тәйвән һөкүмитигә "йеңи хәвп" елип келидиғанлиқини көрсәтти. У йәнә тибәт қатарлиқ аз санлиқ милләтләрниң, техиму көп һоқуққа еришишкә тегишлик икәнликини тәкитлиди.

Хавилниң билдүрүшичә, чехисловагийидә өктичиләр коммунист мустәбит һакимийити билән қаршилашқан мәзгилдә, чех өктичилири һөкүмәттин пәқәт дөләтниң асасий қануни вә қанунлирида бәлгиләнгән әркинликкә һөрмәт қилишни тәләп қилған. У бу һәқтә мундақ дәйду:

" Һакимийәттики бу күчләр, өзлири бекиткән бәлгилимиләргә һөрмәт қилиштин башқа нәрсини тәләп қилмиған кишиләрни бастурушини һәқләштүрүшкә амалсиз қалди. Шуңа һәқиқәт аста- аста сақчи вә армийә үстидин ғалип кәлди" .

Вәклав хавил дуня җамаәтчиликиниң, диктатор һакимийәтләргә қарши көтүрүлгән кишиләрни чоқум һәр қандақ вастә билән қоллиши керәкликини тәкитлиди.

Ғәрбниң һәмкарлиқи хитайни техиму күчләндүриду

Америка дөләт мәҗлисиниң күтүпханисида сөз қилған хитай кишилик һоқуқ паалийәтчиси хәррий ву, хитайда хавилниң язмилирини нәшир қилиш вә тарқитишниң қанунсиз икәнликини билдүрди. У йәнә хавилдин хитайни демократийигә елип бериш үчүн қандақ вастә қоллиниш керәклики һәққидә соал сорап мундақ деди:

"Ғәрбтики демократик дөләтләр илгири сабиқ совит иттипақини ялғуз қалдуруп, ахири берлин темини өригән. Бирақ бүгүнки күндә, улар 'биз хитайға мәбләғ селип техника җәһәттә һәмкарлишиватимиз. Бу хитайда демократийә вә кишилик һоқуқни илгири сүрүшниң әң яхши усули' дәватиду. Сиз буниңға ишинәмсиз? маңа нисбәтән бу, бир йолвасни отхор һайванға айландурмақтинму тәс туюлиду".

Чехниң сабиқ президенти хавил униң соалиға җавабән буни " мурәккәп бир мәсилә" дәп тәсвирләш билән биллә, хитай билән ғәрб әллири оттурисидики һәмкарлиқниң пәқәт, хитай һөкүмитини техиму күчләндүриши мумкинликини билдүрди. У йәнә ғәрбниң иқтисадий ярдиминиң чоқум инсанпәрвәрлик билән бирлишиши керәкликини көрсәтти. (Арзу)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.