Sabiq chéx prézidénti pütün jem'iyetni "diktator" hakimiyetlerning hökümranliqidin qutulushqa chaqirdi

Sabiq chéx périzidénti xawil, 1990 - yili chéxosliwakéyining kommunistik hakimiyettin qutulup, erkinlikke chiqishigha yitekchilik qilghan rehberlerning biri. U washin'gtondiki amérika dölet mejlisining kütüpxanisida 24 - may küni sözligen nutuqida xitay, shimaliy koriye, kuba we bérma qatarliq döletlerni alahide tilgha élip, bu döletlerdiki démokratiyige ishench baghlap, zorawan diktatorlargha qarshiliqini tinchliq bilen ipadiligen kishilerni medhiylidi. U mundaq dédi:

" Kishilik hoquq xitaygha oxshash chong döletlerde yenila qattiq depsende qiliniwatidu. Mesilen, bügünki kündimu kishiler peqet oxshash bolmighan köz- qarashqa ige bolghanliqi üchünla, hökümetning düshmini qarilip, yighiwélish lagirlirigha qamiliwatidu".

Chéx jem'iyitide tesiri zor shexs

Weklaw xawil 1936 - yili chéxsilowagiyidiki bir ziyaliy a'iliside tughulghan. U mejburiy ma'aripni püttürgendin kéyin, uning insanperwerlik ilmi boyiche yuqirigha örlep oqush telipi siyasiy sewebtin kommunistik hökümet teripidin ret qilin'ghan. Xawil kéyin tiyatirxanida ishligen. Uning " bagh ziyapiti" dégen tiyatirda alghan roli, 1960 - yilliridiki chéx medeniyitining janlinishigha zor tesir körsetken.

1975 - Yili xawil chéx jem'iyitidiki siyasiy öktichilerning bayanatchisigha aylinip, bu sewebtin besh yil türmige tashlan'ghan. Chéxosliwagiyide 1980 - yillarning axirliri kommunistik hakimiyetke qarshi démokratik inqilab yüz bergendin kéyin, u chéxislowagiye fédéral birleshmisining prézidéntiliqigha saylan'ghan. Kéyin u yene chéxislowagiyining prézidéntliqigha, chéx we silowagiye parchilan'ghandin kéyin, chéxning prézidéntliqigha saylan'ghan.

Xawil ependining qoral cheklimisi heqqidiki qarishi

Xawil nutuqida, yawrupa ittipaqining xitaygha qaratqan qoral cheklimisini bikar qilish pilanining özini bi'aram qilghanliqini bildürüp, qoral cheklimisini bikar qilishning démokratik teywen hökümitige "yéngi xewp" élip kélidighanliqini körsetti. U yene tibet qatarliq az sanliq milletlerning, téximu köp hoquqqa érishishke tégishlik ikenlikini tekitlidi.

Xawilning bildürüshiche, chéxislowagiyide öktichiler kommunist mustebit hakimiyiti bilen qarshilashqan mezgilde, chéx öktichiliri hökümettin peqet döletning asasiy qanuni we qanunlirida belgilen'gen erkinlikke hörmet qilishni telep qilghan. U bu heqte mundaq deydu:

" Hakimiyettiki bu küchler, özliri békitken belgilimilerge hörmet qilishtin bashqa nersini telep qilmighan kishilerni basturushini heqleshtürüshke amalsiz qaldi. Shunga heqiqet asta- asta saqchi we armiye üstidin ghalip keldi" .

Weklaw xawil dunya jama'etchilikining, diktator hakimiyetlerge qarshi kötürülgen kishilerni choqum her qandaq waste bilen qollishi kéreklikini tekitlidi.

Gherbning hemkarliqi xitayni téximu küchlendüridu

Amérika dölet mejlisining kütüpxanisida söz qilghan xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi xerriy wu, xitayda xawilning yazmilirini neshir qilish we tarqitishning qanunsiz ikenlikini bildürdi. U yene xawildin xitayni démokratiyige élip bérish üchün qandaq waste qollinish kérekliki heqqide so'al sorap mundaq dédi:

"Gherbtiki démokratik döletler ilgiri sabiq sowit ittipaqini yalghuz qaldurup, axiri bérlin témini örigen. Biraq bügünki künde, ular 'biz xitaygha meblegh sélip téxnika jehette hemkarlishiwatimiz. Bu xitayda démokratiye we kishilik hoquqni ilgiri sürüshning eng yaxshi usuli' dewatidu. Siz buninggha ishinemsiz? manga nisbeten bu, bir yolwasni otxor haywan'gha aylandurmaqtinmu tes tuyulidu".

Chéxning sabiq prézidénti xawil uning so'aligha jawaben buni " murekkep bir mesile" dep teswirlesh bilen bille, xitay bilen gherb elliri otturisidiki hemkarliqning peqet, xitay hökümitini téximu küchlendürishi mumkinlikini bildürdi. U yene gherbning iqtisadiy yardimining choqum insanperwerlik bilen birlishishi kéreklikini körsetti. (Arzu)