Asiya tereqqiyat bankisi: qush zukimi asiyagha 300 milyard dollar ziyan sélishi mumkin

• Muxbirimiz arzuning bu heqtiki melumati
• Download story audio

3-Noyabir küni bir xitay déhqan, balisi we toxuliri bilen béyjingdiki bir may qachilash ponkitida. AFP

Asiya tereqqiyat bankisi peyshenbe küni élan qilghan doklatida, eger asiyagha xeterlik qush zukimi wirusi tarqalsa, u halda xitay, xongkong, sin'gapor, malayshiya, taylandning zerbige eng éghir uchraydighan dölet we rayon ikenliki körsitilgen.

Ikki xil éhtimalliq

Asiya tereqqiyat bankisi eger qiyas qilghan ikkila xil éhtimalliq yüz bergen shara'itta, qush zukimi wirusining bir yil etrapida tarqilip, asiyadiki ahalilerning 20% ining yuqumlinishi, shundaqla 30 milyon kishining bu késelliktin ölüp kétishi mumkinlikini bildürdi.

Asiya tereqqiyat bankisi qiyas qilghan birinchi xil éhtimalliq, asiyada yüz bergen qush zukimi alte ayghiche kishilerning istimal, soda we meblegh sélish pa'aliyetlirining azaytip, asiya iqtisadigha 99 milyard dollardin köp chiqimni sélishi mumkin.

Ikkinchi xil éhtimalliq téximu éghir bolup, qush zukimi bir yilghiche kishilerning her xil éhtiyajini azaytip, 300 milyard dollardin artuq ziyan élip kélishi mumkin.

Dunya sehiye teshkilatining ensirishi

Dunya sehiye teshkilatining yuqumluq késellikler bölümining bayanatchisi mariya xanimning asiyada keng kölemde qush zukimi wirusi yüz bergen ehwal astida, qanchilik ademning késellik sewebidin ölüshi mumkinliki heqqide öz qiyaslirini mundaq dep otturigha qoydi:

"Aldi bilen, men her qandaq kishini kélerki yuqumluq késellik apitide qanchilik adem ölüdighanliqini toghra mölcherliyeleydu dep qarimaymen. Bu mezkur yuqumluq késellik wirusining ademni öltürüsh küchining qanchilik ikenliki bilen munasiwetlik. Dunya sehiye teshkilatimizning mölcherlishiche, eger dunya miqyasida yuqumluq zukam yüz berse, ölidighanlar sani 20 milyondin 74 milyon'gha yétishi mumkin. Bu eng töwen mölcher, ehwal buningdinmu éghir bolushi mumkin. Bizning ensireydighinimiz, H5N1 tipliq qush zukimi wirusining bir xil ademler arisida tarqilidighan ejellik wirusqa aylinip, dunya miqyasida keng kölemlik yuqumluq zukamning kélip chiqishi".

Asiya tereqqiyat bankisining doklatida körsitilishiche, yuqiriqi ikki xil éhtimalliqi közde tutqanda, qush zukimi yene emgekchiler qoshunini azlitip, asiyadiki her qaysi döletlerning dölet ishlepchiqirish omumiy qimmitini 0.3% Azlitishi mumkin iken . Bu öz nöwitide yene asiyadiki namratliq nispitini köpeytishi mumkin iken.

2003 - Yili qush zukimi wirusi asiyada tarqalghandin béri, 62 adem ölgen. Buning ichide 42 adem wéytnamda ölgen idi. Bu bimarlarning hemmisi késel tegken öy qushliridin wirusni yuqturiwalghan. Mutexessisler, H5N1 tipliq qush zukimi wirusining ademler arisida tarqilalaydighan wirusqa aylinishi éhtimalliqining barliqini bildürmekte. Ular dunyadiki her qaysi döletler4ni buning aldini élish tedbirlirini kücheytishke chaqirmaqta.

Teyyarliq puxta emes

Amérika sehiye ministirliqidiki xu zungyi ependining bildürüshiche, dunyadiki her qaysi döletlerning qush zukumining tarqilishining aldini élish teyyarliqi puxta emes. Nawada késellik partlisa, aqiwitini perez qilmaq intayin tes. U mundaq deydu:

" Eger kisellik partlap qalsa, hazirqi wastiler intayin cheklik. Chünki bu qush zukimi wirusi intayin ejellik, yuqumlan'ghandin kéyin, ölüsh nispiti intayin yuqiri. Hazir bu kisel ademlerge yuqup boldi. Peqet ademler arisida tarqalmidi. Eger bu wirus ademler arisida tarqilidighan wirusqa aylansila, uning aqiwiti intayin éghir.

Hazirghiche, pütün dunyada 500 din artuq adem qush zukimi bilen ölüp, 7000 din artuq kishi yuqumlandi.

Bu arida, xitay we wétnamda yéngi qush zukam wirusi tarqilish ehwallirining bayqalghanliqi melum boldi. Melumatlargha qarighanda, xitayning liyawning ölkiside 9 ming qush, qush zukimi bilen ölgen. Xitay da'iriliri kisellikning tarqilishining alidini élish üchün, qush zukimi wirusi bayqalghan kent etrapidiki 300 mingdin qushni öltürgen. Bu, üch heptide ichide xitayda tötinchi qétim bayqalghan qush zukumi ehwali hésablinidu. (Arzu)