Rabiye qadir, Uyghur élide qanat yayduruliwatqan basturush herikitini eyiblidi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki tepsili melumati
• Download story audio

17-Mart küni rabiye xanim amérikigha yétip kélgende, a'ilisi we Uyghur jama'itining qizghin qarshi élishigha érishken idi. RFA

Uyghur hoquqi we démokratiye herikitining rehbiri rabiye qadir, seyshenbe küni washin'gtonda xelq'ara jem'iyetni sherqiy türkistanda qanat yayduruliwatqan siyasi basturush herikiti toghrisida agahlandurdi.

Xitay hökümiti "shinjang" da basturushni jiddileshtürmekte

Rabiye qadir, xitay dölet re'isi xu jintaw nyu yorktiki b d t bashliqlar yighinigha qatnishish üchün amérikigha kélish harpisida, seyshenbe küni amérika memliketlik axbarat kulubida bayanat élan qilip, basturush herikitining pütün tézliki bilen élip bériliwatqanliqini bildürdi. Rabiye qadir bayanatida xitay da'irilirini ürümchidiki bala -chaqiliri we ularning soda - tijaritini " cheklesh we nazaret astigha élish" bilen eyiplidi.

Rabiye qadir 1999 - yili 8 - ayda " dölet mexpiyetlikini chet'eliklerge ashkarilash jinayiti" bilen qolgha élinip 6 yil türmide yatqandin kéyin, bu yil 3 - ayning 17 - küni qoyup bérilgen.

Rabiye qadir 11 maddini otturigha qoydi

Rabiye qadir, xitay da'irilirini Uyghur aptonom rayonida Uyghurlarni tutqun qilish, qolgha élish we ölüm jazasigha höküm qilishni dawamlashturmaqta, dep eyiplidi.

Rabiye qadirning tekitlishiche, Uyghur aptonom rayonigha köp miqtarda xitay köchmenlirini yötkesh rayonda ishsizliqni we tebi'iy bayliqlar teqsimatidiki ixtilapni kücheytmektiken. Rabiye qadir Uyghur medeniyiti we milliy kimliki tehdit astida qalmaqta, dep agahlandurdi. Rabiye qadir, bayanatining axirida xitay hökümitining jawab bérishini telep qilip, 11 maddini otturigha qoydi.

Kechürüm teshkilati: öktichilerning a'ile tawabatidin öch élish ilgiri körülmigen

Yighinida xelq'ara kechürüm teshkilatining washin'gtondiki wekili t. Kumar, xitay da'iriliri teripidin nen'gü'en saqchi ponkitining qarmiqida qurulghan alahide razwitka bölümining herikiti, rabiye qadir a'ile tawabati we ularning soda - tijaritini nishan'gha alghanliqini eskertti.

T. Kumar, "rabiye qadir a'ilisining soda - tijaritige hujum qilish bu bir yéngi hadise. Sodini teqiplesh bu biz xitayda körüwatqan ziyankeshlikning yéngi türi," dédi. Kumarning tekitlishiche, xitay da'iriliri öktichi zatlar a'ile tawabati we ularning soda - tijaritige ziyankeshlik qilish usuli bilen, bu kishilerge agahlandurush " bishariti bermekchi" iken.

Kumar, " bu Uyghurlarghila emes, belki tibetler, falun'gong we démokratik guruhlarni öz ichige alghan barliq öktichi guruhlargha kishini shürkendüridighan derijide tesir qilmaqta," deydu.

Rabiye qadir: xitayning bésimigha bash egmeymen

Emma rabiye qadir, Uyghurlarning kishilik hoquqini qoghdash yolida xitay da'irilirining bésimigha téz pürmeydighanliqini eskertti. Rabiye qadir " gerche xitay hökümiti Uyghurlarning awazini chiqarmasliqqa uruniwatqan bolsimu, emma Uyghurlar toxtap qalmaydu," dédi.

Rabiye qadir washin'gtonda axbarat élan qilish yighini ötküzgen shu küni, shinxu'a axbarat agéntliqi xitay térorizimgha qarshi turush idarisining mu'awin mudiri jaw yongchinning "jonggodiki térrorizm tehditi asasliqi sherqiy türkistan küchliridin kélidu," dégen sözini élan qildi.

Shuning bilen birge Uyghur aptonom rayoni partkomining sékritari wang léchü'en yéqinda rabiye qadirni térorchi we bölgünchiler bilen til biriktürüsh, baj oghurlash, mal- mülkini chet'elge yötkeshke urunush bilen eyibligen idi.

Amérika: öktichilik bilen térorizimning chigrisini ayrish kérek

Buning aldida amérika hökümiti béyjing da'irilirini siyasi öktichilik bilen térorizimni arlashturuwetmeslikke chaqirghan idi.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining yardemchi tashqi ishlar ministiri bowkér, amérika awampalatasi xelq'ara munasiwetler komitétida sözligen bir nutuqida, " amérika alaqidar döletlerning térrorizimgha qarshi tedbir élishini qollaydu. Emma amérika xitayni pakitlar yitersiz ehwal astidasiyasi öktichilik bilen térorizimni eyni orun'gha qoymasliqqa chaqiridu," dégen. U yene, " xitayning tinch usullar bilen oxshimighan köz qarishini ipadiligen öktichiler bilen térrorizm otturisidiki chégrini ayrishi zörür," deydu. (Erkin)