Rabiye qadir, xelq'ara kechürüm teshkilatining nyu - yorktiki yighinida söz qildi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Xelq'ara kechürüm teshkilati Uyghurlarning kishilik hoquqigha köngül bölüwatqan xelq'ara teshkilatlarning biri. Ataghliq kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir, aldinqi küni xelq'ara kechürüm teshkilatining nyu - yorktiki aktiplar yighinida söz qilip, mezkur teshkilatning Uyghur kishilik hoquqigha köngül bölüsh tirishchanliqini maxtidi. U mundaq dédi:

"Hörmetlik xelq'ara kechürüm teshkilati rehberliri we ezaliri, men rabiye qadir 2005-yili 17-mart küni xitay türmisidin azad bolduq. Men bu künni washin'gtonda tughulghan künüm qilip békittim. Xelq'ara kechürüm teshkilati uzundin béri Uyghurlarning kishilik hoquqigha köngül bölüp keldi. Bolupmu méning türmidin azad bolushumgha xelq'ara kechürüm teshkilati intayin japaliq xizmetlerni ishlidi. Men bügün xelq'ara kechürüm teshkilati ezaliri we rehberlirige chin könglümdin rexmet éytimen".

Bu qétimqi yighinni kechürüm teshkilatining nyu - yorktiki amérika shöbisi uyushturghan.

Eqil parasiti we jasaritige tayinip igilik tikligen ayal

Rabiye qadir pewquladde ayal. U özining eqil parasiti, qet'iliki we jasariti bilen igilik tikligen bir Uyghur.

Yighin'gha riyasetchilik qilghan xelq'ara kechürüm teshkilatidiki maykil oreliy, tingshighuchilargha rabiye qadirni " pewquladde ayal," dep tonushturdi. Maykil ependi mundaq deydu: "rabiye qadir pewquladde ayal. U özining eqil parasiti, qet'iliki we jasariti bilen igilik tikligen bir Uyghur."

Uyghurlarning olturaqlishish, ish tépish we diniy ibadet jehettiki kemsitishke uchrawatqanliqini tekitligen maykil oreliy, "Uyghurlar xitay hökümitining qalaymiqan tutqun qilish we ten jazasigha uchrimaqta," dep körsetti.

Uyghurlar rabiye qadirning etrapigha uyushushni qarar qildi

Rabiye qadir kechürüm teshkilatidiki nutuqida mundaq deydu: "xitay hökümiti 2003 - yili 25 - mayda shinjang toghrisidiki aq tashliq kitabini élan qilghan küni, xelq'ara kechürüm teshkilati axbarat élan qilip, Uyghurlarning kishilik hoquqigha diqqet qiliwatqanliqini jakarlidi. Bu Uyghurlarning neziride xitay hökümitining teshwiqatigha qarshi eng muwapiq jawab, dep qaraldi."

Rabiye qadir yighinda bir tingshighuchining sherqiy türkistan mesilisini dunyaning küntertipige qandaq kirgüzüsh kérek, dégen su'aligha jawab berdi. Rabiye qadir xanim mundaq dédi:

"Tibet xitay teripidin bésiwélin'ghandila, dalay lama 100 mingdin artuq edimini bashlap chiqip ketken. Ularning shara'iti tiz piship yétilgen. Biraq bizning ademlirimiz xitayning qorshawlirida qélip, az bir qisim kishilerla chiqip ketken bolup, dewayimizni dunyagha toluq anglitalmidi. Mana emdi biz qéchip yürüp xitaydin chiqip, dewayimizni dunyagha anglitiwatimiz. Amérika hökümitimu mushu besh yildin béri Uyghur mesilisige xéli köngül boliwatidu. Biz amérika xelqige, pütün dunya xelqige millitimizning tartiwatqan dertlirini anglitish arqiliq hel qilimiz. Mana emdi men chiqtim, biz hemmimiz bir yengdin bash chiqirip, birlikte inqilab qilimiz. Shundaq birlikke kelduq dunyadiki barliq Uyghurlar".

Uyghurlarning siyasi teqdirini dunya weziyitining yüzlinishi belgileydu

Men özemning iqtisadidin, siyasiy ornumdin, jongguda bergen imtiyazlirimdin xelqim üchün kechken, xelqimning azab oqubetlirige chidimay kechken. Xelqimning kishilik hoquqi üchün gunahsiz alte yil türmide yétip chiqtim. Shunga, dawamliq kishilik hoquq üchün küresh qilimen.

Kechürüm teshkilatining bir pa'aliyetchisi, rabiye qadirning aptonomiye yaki musteqilliq telep qilidighanliqini soridi. Rabiye qadir bu su'aligha mundaq deydu: "dunyaning siyasiy weziyiti, amérikining siyasiy weziyiti qandaq piship yétidu men uni uqmaymen. Chong döletler arisida oxshash bolmighan siyaset bolidu. Hazir méning pa'aliyitim peqet shularning (Uyghurlarning) kishilik hoquqi üchün élip bérilidu. Ishinimen tarix heqiqet özi kélidu, qandaq ishlar kelse shuningdin kéyin kelgende körimiz".

Rabiye qadir yighinda bir tingshighuchining "soda qilish jeryanida kapitalizimni ügendingiz, soda bilen kishilik hoquqning munaswitini qandaq bir terep qilish kérek ?" dégen su'aligha duch keldi. Rabiye qadir u so'algha mundaq jawab berdi:

"Iqtisad bolghandin kéyin pa'aliyet élip bérishqa shara'it bolidu. Iqtisad bir milletning yüksilishide nahayiti muhim rol oynaydu. Méningche jonggo bilen dunyaning soda alaqisi normal ehwal. Lékin, jongguning heddidin ziyade tereqqi qilip bashqilarni depsende qilishigha yol qoymay, soda jehette jonggugha bésim ishletse, ushshaq milletlerning depsende bolushining az –tola aldini alghili bolidu".

Rabiye qadir: tehditlerge tiz pükmeymen

Ürümchidiki tijariti bilen perzentlirining tehditke duch kéliwatqanliqini tekitligen rabiye qadir, bu bésimlargha téz pükmeydighanliqini bildürdi. U mundaq dédi: "besh balam we iqtisadim xitay kommunistlirining tehdidige uchrawatidu. Lékin, ishinimenki, xelq'ara ularning (xitaylarning) undaq qilishigha yol qoymaydu. Men özemning iqtisadidin, siyasiy ornumdin, jongguda bergen imtiyazlirimdin xelqim üchün kechken, xelqimning azab oqubetlirige chidimay kechken. Xelqimning kishilik hoquqi üchün gunahsiz alte yil türmide yétip chiqtim. Shunga, dawamliq kishilik hoquq üchün küresh qilimen.

Xitay hökümiti yéqinda "eqide shirketler guruhi" diki rozi muhemmed bilen ayshemgül kéremni qolgha élip, "eqide" shirkitining ishxanisidiki höjjet we toxtamnamilarni musadire qilghan. Bu weqe amérika hökümiti we dölet mejlisining diqqitini qozghidi.

Amérika dölet mejlisining ezaliri xitay bash ministiri wén jyabawgha xet yézip, rabiye qadirning perzentlirini qoghdash shundaqla rozi muhemmed we ayshemgül kéremlerni qoyup bérishni telep qilghan. Dölet mejlisining xéti rabiye qadirning qarshi élishigha érishti.

Kechürüm teshkilatidiki maykil oreliy , "türmidin qoyup bérilgen siyasi mehbusning a'ile - tawabatigha ziyankeshlik qilish biz duch kéliwatqan tunji weqe," dep körsetti. 20 - Maydiki uchrishish xelq'ara kechürüm teshkilatining nyu - york shehiridiki amérika shöbisi ishxanisida ötküzuldi. (Erkin)