Rabiye qadir xanimning kanada ziyariti kanada metbu'atlirida


2006.12.15

Uyghur milli herkitining rehbiri we d u q ning re'isi rabiye qadir xanimning kanadagha qilghan bir heptilik ziyariti kanada metbu'atlirida xeli keng yer aldi.

"Globe and Mail" Gézitining 9-dékabir künidiki omar el akkad teripidin qelemge élin'ghan "kishilik hoquq pa'aliyetchisi Uyghurlarning himayichisidur" namliq maqale "musulman az sanliq millet bolghan Uyghurlar özlirining musteqilliqi üchün uzundin beri xitay hökümiti bilen tinimsiz köresh qilip kelgenidi. Rabiye qadir xanim bularning ichidin chiqqan bir qehrimandur. U bu yolda éghir bedel tölidi. U, béyjingdin qutulmighuchilik bundin kéyinmu yene dawamliq bedel töleydu", dep bashlinidu.

Xitay hökümiti rabiye qadir xanimdin siyasi intiqam almaqta

Özi bilen teqdirdash bolghan hüseyin jélilning aqiwitige köngül bölgen we uning qoyup berilishi üchün jiddi pa'aliyet élip bériwatqan rabiye qadir xanimning, bu mesilide kanada hökümiti we hüseyin jélilning a'ilisige medet bérish üchün kanadagha kelgenliki, uning bu bir yil ichide yawropa döletliri we amérikida bolup, 30 neche qétimliq ziyaretni emelge ashurup, Uyghurlarning kishilik hoquq jehette ayaq-asti qilinishini hökümet orunliri we gheyri hökümet orunlirigha anglatqanliqi eskertilgen maqalida "rabiye qadir xelqra bésimning qimmitini yaxshi bilidu. U, bu bésim bolmighan bolsa, belki hazirghiche xitayning qarangghu kamirida yatqan bolatti. Lékin u xitay hökümiti bilen bolghan toqunushta dawamliq bedel töleydu. Iyun éyida xitay saqchiliri uning üch oghli qolgha élip, qizini nezerbent qilghan bolsa, ikki hepte ilgiri rabiye qadir xanimning d u q ning re'isi bolup saylinishi xitay hökümitining oghisini qaynatti. U re'is bolup saylan'ghan küni xitay sot mehkimisi uning kenji oghlini baj oghrilidi, dégendek jinayet bilen yette yilliq qamaq jazasigha höküm qildi", dep yazidu.

Rabiye xanim maqale aptorning siz dunyadiki bu eng küchlük döletning hökümitige dola chiqirishtin qorqmidingizmu, dégen so'aligha: "heqiqet we adalet biz terepte. Xitay dunyada qanche küchlük dölet bolghan bilenmu, u bizning tariximizni süpürüp tashliyalmaydu. Bizning özimizge xas kimlikimizni yoqitalmaydu", dep jawap bergenlikini yazghan.

Rabiye qadir Uyghurlarning dalay lamasi

"Epoch times" gézitining 13- dékabir küni kindy chan teripidin yézilghan "kishilik hoquq pa'aliyetchisi kanadaning kishilik hoquq mesiliside bashlamchi bolushi kéreklikini tekitlidi" namliq maqalida "rabiye qadir tibetliklerning dalay lamasigha oxshaydu. Bu meshur Uyghur siyasi pa'aliyetchi bu yilqi nobil tinchliq mukapatining namzatliqigha körsitilgenidi. Seyshenbe küni u kanada parlaméntida guwahliqtin ötkende kanada hökümitidin Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisige köngül bölüshni hemde xitay bilen bolghan munasiwette kanadaliq Uyghur höseyin jélilning mesilisini birinji orun'gha quyup, uning qoyup bérilishini qolgha keltürüshni telep qildi", dep yézilidu.

Uyghurlarning zémini mustemlike qilin'ghan rayon

Rabiye qadir xanimning muwapiqiyet qazan'ghan karxanichi ikenliki, xitayning 5 yil türmiside yatqan bu ayalning xelq'ara jem'iyetning küchlük bésimi bilen, amérikigha yolgha sélin'ghanliqi, u erkin dunyagha qedem qoyghan kündin étibaren, xitay da'irlirining Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan kishilik hoquq depsendichilikini otturigha qoyup kéliwatqanliqi eskertilgen maqalida "rabiye qadir xanim xitayning gherbi shimalidiki shinjang Uyghur aptonom rayonidin bolup, burun sherqi turkistan, dep atalghan bu rayunni xitay kommunistliri 1949-yili bésiwalghanidi. Shuningdin beri Uyghurlar ikkinchi derijilik puxra mu'amilisige uchrap, tibetliklerge oxshash qattiq ziyankeshlikke we bésimgha duch kelmekte", dep yézilidu.

Rabiye xanimning kanadaning kishilik hoquq mesiliside xitaygha qattiq qol siyaset yürgüzgenlikidin zoqlan'ghanliqi eskertilgen maqalida, uning "kanada qudretlik we démokratik dölet. Eger kanada kishilik hoquq mesilide bashlamchiliq rol oynisa, bashqa döletler uninggha egishidu", dégen sözlirige urun bérilgen.

Xitay tashqi ishlar ministirining sözliri emiliyette rabiye xanimning ziyaritige inkastur

Rabiye qadir xanimning kanada ziyaritige xitay hökümitining qandaq inkas qayturghanliqi téxi namelum. Amma kanada döletlik xelq'ara radiyosining 12-dikabirdiki xewirige qarighanda xitay tashqi ishlar ministiri, hüseyin jelil térrorluq jinayiti bilen eyiblinidu. U kanada puqrasi emes, belki xitay puqrasidur, térrorchi bolghan hüseyin jélil we uning délosi xitay qanuni boyiche bir terep qilinidu, dégen. Xitay tashqi ishlar ministiri hüseyin jélilning namini yu san jya, dep teleppuz qilghan.

Kanada xelq'ara radi'osi hüseyin jélilning xitaydin musteqilliq telep qiliwatqan Uyghur rayondiki siyasi pa'aliyetchi ikenliki we uning özini qoghdash üchün, buningdin 10 yil ilgiri xitaydin qachqanliqini, kanada bash ministiri Stephen Harper ning asiya tinch okyan ixtisadiy hemkarliq teshkilatining bashliqlar yighini mezgili jeryanida xitay dölet re'isi xu jintaw bilen mexsus hüseyin jélil mesiliside sözleshkenlikini alahide eskertken.

Falun'gonggha mayil "ümit yultuzi" radiyosi bolsa, rabiye qadir xanimning gherb metbu'atlirining Uyghurlarni xitaydiki musulmanlar dep atilishidin narazi ikenlikini, Uyghurlarning xitaydin tüptin oxshimaydighan musteqil millet ikenlikini tekitligenlikini tilghan alghan we uning zémin igisi bolghan Uyghurlarning xitay hökümiti teripidin basturiliwatqanliqi, Uyghur xelqining sewri qachisining tügigenliki heqqidiki sözlirigimu orun bergen.

Kanada parlamént ezaliri hüseyin jélilni quyuwétish heqqide xu jintawgha imzaliq xet yézishi kérek

Kanada xelq'ara radi'osida rabiye xanimning 1997-yili ghuljidiki Uyghurlarning namayishini basturulishigha shahit bolghanliqi we uning xitayning mahiyitini tonup yetkenliki heqqidiki sözlirini mulahize qilghan. Rabiye qadir xanim mundaq dégen:

"Tyen'enmén weqeside anilar qandaq chidap turalmighan bolsa, menmu méning xelqimni ashundaq qirghanda peqet chidap turalmidim. Men bu körünüshlerni yapunlarning xitaygha tajawuz kirgenliki heqqidiki kinolardinla körgenidim. Kanada parlamént ezaliri hüseyin jélilni derhal quyuwétish heqqide xu jintawgha imzaliq xet yézishi kérek"

"Globe and Mail" Gézitining 13-dikabir sanida Alex Dobrota teripidin yézilghan "kishilik hoquq pa'aliyetchi kanada parlamént ezalirini xitaygha bésim ishlitip, hüseyin jélilnining quyup bérilishini qolgha keltürüshke ündidi" namliq maqalida kishilik hoquq pa'aliyetchisi kanada parlamént ezaliridin iyun éyidin beri xitayning türmiside turiwatqan hüseyin jélilning erkinlikke érishishi üchün mektup kompaniyisi élip bérip, xitay hökümitige bésim ishlitishni telep qildi. Dunya Uyghur qurultiyining re'isi bolghan rabiye qadir xanimning eskertishiche, özining perzentliri heqqidiki telepnamigha amérika dölet mejlisining 72 ezasi qol qoyghanliqtin, uning ikki perzenti mu'apiqiyetlik qoyup bérilgeniken", déyilidu.

Maqalida rabiye xanimning, kanada, xitay hökümitidin hüseyin jélilni derhal we shertsiz qoyuwétishni küchlük telep qilmighanda xitay da'irliri türmide turiwatqan hüseyin jélilgha hemmini qilishi, hetta uni qiyin-qistaqqa élishi we öltüriwétishi mumkin" dégen sözlirigimu orun bergen. Bu maqalida rabiye xanimning hüseyin jélil mesilisi öz teqdirini özi belgilesh hoquqlirini telep qilghan Uyghurlarning, xitay hökümiti teripidin basturulishining tipik misalidur, dep teripligenlikimu eskertilgen. (Kamil tursun)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.