Xitay, nobél tinchliq mukapatini rabiye qadir xanimgha bermeslik heqqide norwégiyige tehdit salmaqta
2006.09.22

Bügün norwégiyidiki eng chong gézitlerdin biri bolghan "kechlik pochta" gézitide "jonggu norwégiyige tehdit séliwatidu" dégen témida keng hejimlik maqale bésildi.
Maqalide éytilishiche, bu heptide norwégiye parlamént wekiller ömiki béyjingda ziyarette boliwatqan bolup, xitay da'irliri bilen bolghan uchrishishta, xitayning mu'awin tashqi ishlar ministiri jang yésuy "eger nobél tinchliq mukapati rabiye qadirgha bérilse bu junggo norwégiye munasiwitining buzulishigha sewep bolidu" déyish arqiliq, bu mukapatni rabiye qadir xanimgha bermeslik heqqide norwégiye terepke ochuqtin-ochuq tehdit salghan.
Norwégiye hökümiti: xitayning qiliwatqini yolsizliq
Norwégiye tashqi ishlar ministirliqi buninggha qarta küchlük inkas qayturghan bolup, norwégiyining mu'awin tashqi ishlar ministiri Raymond Johansen soz qilip: "junggo hökümitining nobél tinchliq mukapatining kimge bérilishige arilishishqa urunushi we ziyarette boliwatqan wekiller ömikimizge bésim qilishi intayin namuwapiq bir ish we tamamen yolsizliq, mukapati kimge bérishni nobél komitéti özi belgileydu, hökümitimiz peqet ularning tallishini hörmet qilidu" dégen.
Maqalide xitay da'irlirining norwégiyige bundaq bésim qilishning sewebliri heqqide toxtilip "junggo da'irlirining bundaq qilishtin meqsiti, norwégiye parlaméntini nobél tinchliq mukapatini tarqitish ishlirigha arilishishqa qistap, bu mukapatning junggo hökümiti yaxshi körmeydighan kishlik hoquq küreshchisi rabiye qadirgha bérilishini tosup qélishtin ibaret. Rabiye qadir bundin ikki yil burun Uyghurlarning kishlik heq-hoquqliri yolida ep barghan küreshliri bedilige norwégiye rafto kishlik hoquq mukapatigha érishken idi, emdilikte béyjing hökümiti rabiye qadirning nobél tinchliq mukapatidin ibaret bu dangliq mukapatqa ériship qélishidin qattiq ensirimekte", déyilgen.
Maqalide éytilishiche, norwégiye parlamént wekiller ömiki bilen xitay tashqi ishlar ministirliqining tünügünki uchrishihsida xitayning tashqi ishlar ministiri jang yésuy söz qilip: "nobél tinchliq mukapatining 1989 – yili dala'i lamagha bérilgini nahayti yaman bolghan, bu qétim rabiye qadirgha bérilidighan bolsa bu téximu yaman bolghini, u halda norwégiye bilen bolghan munasiwetlirimiz éghir ziyan'gha uchraydu " dégen.
Parlamént ezasi: xitayning bu nuqtini chüshinishi bek teske toxtaydiken
Nobél tinchliq mukapatining 1989 – yili dala'i lamagha bérilgini nahayti yaman bolghan, bu qétim rabiye qadirgha bérilidighan bolsa bu téximu yaman bolghini, u halda norwégiye bilen bolghan munasiwetlirimiz éghir ziyan'gha uchraydu.
Maqalide bildürülüshiche, norwégiye parlamént wekiller ömiki bilen xitay da'irlirining bir qanche künlük uchurushush we söhbetliride xitay terepning asasi söz témisi nobél tinchliq mukapati heqqide bolup, buningdin tolimu ghelitilik his qilghan wekillerdin biri, norwégiye ongchilar partiyisining bashliqi Erna Solberg xanim gézit muxbirigha munularni éytqan:
"Qarighanda béyjingdikilerning bizge démekchi bolghan birdin – bir muhim sozi mushu bolsa kérek, emiliyette bizning nobél komitétining ishlirigha arilishish hoquqimiz yoq, emma ular üchün bu nuqtini chüshinish bek teske toxtaydiken".
Maqalige asaslan'ghanda, norwégiye wekiller ömiki xitay terepke, norwégiyining dölet we parlamént séstimisi we shuningdek nobél komitétining musteqil ish élip bérish prinsiplirini qayta-qayta chüshendürgen bolsimu, xitay da'irliri yenila "nobél komitéti ezalirini norwégiye parlaménti teyinleydiken, undaq bolghandikin, parlamént nobél komitétigha tesir körsiteleydu " dégen yolsiz pikride ching turiwalghan.
Nobél komitéti: birer hökümetning achchiqlinishi bizning axirqi qararni chiqirishimizgha qilche tesir körsitelmeydu.
Birer hökümetning achchiqlinishi bizning axirqi qararni chiqirishimizgha qilche tesir körsitelmeydu.
Norwégiye tashqi ishlar komitétining bashliqi Olav Akselsen bu heqte alahide toxtilip: "gerche junggo da'irliri nobél tinchliq mukapatini rabiye qadrigha bermeslik heqqide bizni ochuq aghahlandurghan bolsimu, biz buninggha anche pisent qilip ketmeymiz. Chünki biz ulargha dölet sistémimizni, qanun-prinsiplirimizni yaxshi chüshendürduq, eger ular buni chüshen'gili unimisa we nobél tinchliq mukapatining özliri yaqturmaydighan bir kishige bérilishini xalimisa, buning biz bilen hich alaqisi yoq" dégenlerni bildürgen.
Xitay da'irlirining bu yolsiz telipige nisbeten norwégiye nobél komitétimu tégishlik inkas qayturghan bolup, maqalining axirda nobél komitétining bash katipi Geir Lundesat ning töwendiki sözliri neqil keltürülgen:
"Junggo hökümitining nobél tinchliq mukapatining kimge bérilishi heqqide öz tesirini ötküzüshke urunushi bu birinchi qétimliq ish emes. 1989 – Yili dala'i lamagha mukapat bérilish waqtida we 1999 - yili ikki neper xenzu démokrati namzatliqqa körsitilgendimu shundaq bolghan. Bizning bu yilliq mukapat sahibini tallash xizmitimiz jiddi dawam qiliwatidu. Birer hökümetning achchiqlinishi bizning axirqi qararni chiqirishimizgha qilche tesir körsitelmeydu.
Rafto fondi: hökümitimizning bu inkasidin men bek razi boldum
Bundin bashqa norwégiye rafto fondi jem'iyitining bashliqi Arne Lyngård ependi xitay da'irlirining norwégiyige qilghan bésimlirigha qarita oz naraziliqini töwendikiche bayan qildi:
Nobél mukapatining Uyghur xelqining tinchliq bilen özining kishilik hoquqigha érishishi üchün chong türtkilik rol oynaydighanliqini bilip qalghanliqi üchün, xitay hökümiti nobél mukapatigha hujum qildi. Xitay hökümiti tinchliq mukapati ishigha arilashqan bolsa bu nahayiti qopalliq, nahayiti medeniyetsizlik, qarap turup pütün dunyadiki kishilik hoquq we tinchliq bilen birterep qilinidighan ishlargha qopalliq bilen qarshi chiqqanliq.
"Junggo hökümitining bu qilmishi xelq'ara kishlik hoquq qa'idiliri we döletler ara munasiwet prinsiplirigha tamamen xilap. Norwégiye démokratik dölet, shunga bu dölettiki herqandaq kishlik hoquq organliri tamamen biterep meydanda turup, adalet we insanperwerlik prinsiplirigha emel qilghan halda oz aldigha musteqil ish élip baridu, héchqandaq hökümet yaki siyasi partiyining iradisige béqinmaydu. Bu noqtini junggo hökümiti étirap qilishi we hörmet qilishi kérek. Norwégiye tashqi ishlar ministirliqimu bu heqte éniq we keskin qilip junggo hökümitining nobél tinchliq mukapatigaha tutqan bu xil natoghra pozitsiyisining étirap qilinmaydighanliqi hemde dölitimizning ularning bundaq bésimlargha pisent qilmaydighanliqini éytti, hökümitimizning bu inkasidin men bek razi boldum".
Rabiye xanim: xitayning qiliwatni nahayiti qopalliq, nahayiti medeniyetsizlik
Biz axirda yene bu heqtiki inaksini bilip béqish üchün Uyghur démokratiye we kishlik hoquq herikitining rehbiri, bu yilliq nobél tinchliq mukapatining namzati rabiye qadir xanimni ziyaret qilduq:
"Xitay hökümiti méning xelqimni toxtimay tutush, basturush, solash we étnik tazilash, ularning medeniyitini yoqitish, ma'aripini yoqitish, balilirini'ichkiri ölkilerge we özlirige yat bolghan yerlerge élip bérip sétiwétish qatarliq ishlarni élip bériwatidu. Men xitay hökümitining Uyghur xelqige séliwatqan chiqqinimdin tartip ta hazirghiche tinchliq bilen, özemning awazi bilen amérika we yawropadiki, jümlidin pütün dunyadiki xelq'ara kechürüm teshkilati, kishilik hoquqni közitish teshkilatigha oxshash kishilik hoquq teshkilatlirigha uqturdum. U teshkilatlar Uyghur xelqining derdini, ehwalini men bilen birlikte dunyagha anglatti we xitay hökümitini eyiblidi. Xitay hökümitini pütkül Uyghur xelqining awazni dunyagha anglatmay, qarangghuluqta tügitiwetmekchi idi. Lékin démokratik döletler, kishilik hoquq teshkilatliri xitay hökümitinig undaq qilishigha yol bermidi. Bolupmu norwégiye hökümiti we xelqi shundaqla rafto fondi jem'iyiti Uyghur xelqining tartiwatqan azabliri heqqide xitay hökümitige qayta – qayta telep qoydi we arilashti. Shuning üchün xitay hökümiti Uyghur xelqini yer sharidin pütünley yoq qilish stratégiyisining emelge ashmay, bu xelqning ahu – zarini dunyaning bilip qilishini yépiq qazanni yépiq halette yoqitiwetkmekchi idi. Biraq méning otturigha chiqishim, dunyagha tonulup qélishim we nobél mukapatining Uyghur xelqining tinchliq bilen özining kishilik hoquqigha érishishi üchün chong türtkilik rol oynaydighanliqini bilip qalghanliqi üchün, xitay hökümiti nobél mukapatigha hujum qildi. Xitay hökümiti tinchliq mukapati ishigha arilashqan bolsa bu nahayiti qopalliq, nahayiti medeniyetsizlik, qarap turup pütün dunyadiki kishilik hoquq we tinchliq bilen birterep qilinidighan ishlargha qopalliq bilen qarshi chiqqanliq, dep qaraymen.
Munasiwetlik maqalilar
- Rabiye qadir xanim b d t yighini jeryanidiki pa'aliyetliri heqqide toxtaldi
- Rafto fondi jem'iyiti bashliqi Arne Lyngård: "bu bizningmu arzuyimiz idi"
- Rabiye xanimning nobél mukapatigha namzatliqqa körsitilgenliki qazaqistandiki Uyghurlarni hayajan'gha saldi
- Rabiye qadir xanim ray sinashta nobél namzatliri ichidiki küchlük namzat
- Shwétsiye parlamént ezasi anéli'é énakson xanim Uyghurlarning kishilik hoquqigha yéqindin köngül bölmekte
- Rabiye qadir xanimning nobél mukapatigha namzat körsitilishi türkiyidiki Uyghurlarni shadliqqa chömdürdi
- D u q rabiye xanimning nobél mukapatigha namzat bolghanliqi munasiwti bilen ochuq xet élan qildi
- Rabiye qadir nobél tinchliq mukapatining namzati boldi
- Rabiye qadir xanim gérmaniyide
- Nyu-york shehiride ötküzülgen yéghin heqqide rabiye qadir bilen söhbet
- Xitay hökümiti nime üchün rabiye qadir a'ilisige qaratqan siyasiy hujumini izchil dawamlashturup keldi
- Rabiye qadir xanim perzentlirini millitidin üstün qoyalmidi
- Rabiye qadir: xitay hökümiti balilirimni qolgha élish arqiliq pa'aliyetlirimni tosiyalmaydu