Norwégiye metbu'atida Uyghur mesilisi

• Ixtiyari muxbirimiz semetning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Rabiye qadir xanim norwégiyidiki ziyariti jeryanida axbaratchilarning ziyaritini qobul qilmaqta

Xewiringlada bolghinidek téxi yéqindila, Uyghur milli herikitining rehbiri rabiye qadir xanim, norwégiye rafto fondi jem'iyiti qurulghanliqining 20 yilliq xatirlesh pa'aliyetlirige qatnishish üchün norwégiyige kélip, oslo we bérgin sheherliride hökümet ademliri, kishlik hoquq teshkilatliri we chet'ellik méhmanlar bilen bolghan türlük yighin, uchrishish we söhbetlerni élip, bérip ulargha Uyghur mesilisini anglatqan idi.

Bu munasiwet bilen norwégiyining herqaysi gézitliride Uyghurlar we Uyghurlarning nöwettiki kishlik hoquq ehwali heqqide xewer we maqalilar élan qilindi we dawamliq élan qilinmaqta.

"U junggoni titretti"

Norwégiyidiki eng chong gzitlerdin biri bolghan" kechlik gézit" de élan qilin'ghan "u junggoni titretti" namliq maqalide, Uyghur milli herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning norwégiyige qilghan ziyariti we siyasi pa'aliyetliri heqqide toxtalghandin kéyin, Uyghurlarning tarixi we nöwettiki ehwali tonushturulup mundaq déyilgen:

"Uyghurlar türkiy tilliq xelqlerdin biri bolup, miladi 700 - yillarda mongghuliyide qudretlik dölet qurghan, 840 – yili Uyghurlarning bu döliti qirghizlar teripidin aghdurulup, Uyghurlar sherqiy türkistan'gha we gensu rayonigha köchken. Bu yerlerde yéngi Uyghur jem'iyitini teshkil qilip we yene yéngi döletlerni qurup mongghul istilasighiche höküm sürgen. Hazir Uyghurlar shinjang Uyghur aptonum rayuni we ottura asiyada döletliride yashaydu. Uyghurlar musulman xelq we köpchiliki déhqanchiliq bilen shughullinidu. Nöwette Uyghurlar jonggu hökümitining qattiq siyasi bésimi astida yashimaqta, Uyghurlarning heq-hoquqliri depsende qilinmaqta, Uyghurlar wetinidiki bayliqlar, ish orunliri we yaxshi térilghu yerler junggoluq köchmenler teripidin tartip élinmaqta. Buning aqiwitide Uyghurlar oz wetinide turup türluk kemsitilish we chetke qéqilishqa uchrimaqta. Buninggha narazi bolghan we qarshi chiqqan Uyghurlar türmige tashlanmaqta".

Mezkur maqalide yene rabiye qadir xanimning sözidin neqil élinip: "héch mubalighe emeski junggo nöwette dunyadiki eng fashist dölet" dep körsitilgen.

"U Uyghurlargha erkinlik ümidi élip keldi"

"Bergin waqit" gézitide élan qilin'ghan bir parche maqalide, nöwette Uyghurlarning diniy étiqat erkinlikining qattiq cheklimige uchrawatqanliqi tekitlinip mundaq déyilgen:

"Uyghurlar musulman xelq, nöwette ular diniy jehettimu qattiq bésimgha uchrimaqta, mesilen, Uyghurlarning diniy telim élishi cheklinidu, yash-ösmürlerning meschitke kirishi meni qilinidu, eger xilapliq qilsa, narazliq bildürse türmige tashlinidu, qéyin qistaqqa élinidu, emgek lagirlirigha qamilidu, hetta ölümge hokum qilinidu"

Shuningdek bu sözlerning rastliqini ispatlash üchün xelq'ara kechürüm teshkilati norwégiye shöbisining xitay ishlirigha mes'ul meslihetchi xadimi Gerald Folkvord ning sözini neqil alghan. U sözide gézit muxbirining pikrini testiqlap "bu xil weziyet junggodiki az sanliq milletlerning hemmisige ortaq, biraq Uyghurlarning ehwali pewqul'adde éghir" dégen.

Yene mushu gézitte élan qilin'ghan "u Uyghurlargha erkinlik ümidi élip keldi" dégen maqalide bolsa, Uyghurlar nöwette duch kéliwatqan Uyghur ma'aripining mejburi xitayxhilashturlishi, xitay hökümitining Uyghurlargha qolliniwatqan til, medeniyet we ma'arip jehettiki mejburi assimilyatsiye siyasiti heqqide nuqtiliq toxtilip " hazir jonggu hökümiti Uyghur balilirining mekteplerde oz ana tilida oqushini bikar qilghan, uning ornigha Uyghur baliliri 1-siniptin bashlap xenzu tilini öginishke mejbur qilin'ghan. Uyghur oqutquchilardin xenzu tilida ders ötüshni telep qilghan, bundaq qilalmighanlar ish ornidin boshitilip, ornigha xenzu oqutquchilar orunlashqan" dep körsitilgen hemde maqale axirida xulase teriqiside:

"Junggo hökümitining Uyghurlargha yürgüzgen bu xil milli kemsitish siyasiti Uyghurlarning milli mewjutliqigha tehdit epkélipla qalmay, yene Uyghurlarning jonggo hökümitige we junggoluq köchmenlerge bolghan naraziliqi hem öchmenlikini téximu kücheytip, mezkur rayonda éghir tinchsiliqlarning peyda bolushigha sewepchi bolishi mumkin" dégen pikirler ilgiri sürülgen. (Semet)