Rabiye qadirning perzentlirining tutqun qilinishi rus tilidiki metbu'atlarda

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Rabiye qadir xanimning oghli ablikim abduréhim (Uyghur amérika birleshmisi teminligen)

Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadirning alim abduréyim, ablikim abduréyim we qahar abduréyim qatarliq üch oghlining xitay saqchi da'iriliri teripidin qolgha élinip, qizi rushen'gülning nezerbend astigha élinishidin kéyin xelq'ara metbu'atlar qatarida musteqil döletler hemdostluqida tarqitilidighan rus tilidiki metbu'atlardimu rabiye qadir xanimning duch kelgen mezkur éghir bésimliri heqqide uchurlar we inkaslar élan qilindi.

Yéqindin buyan Uyghur mesilisining xelq'aralishishigha egiship, rus tilidiki metbu'atlarningmu Uyghurlargha a'it uchurlarni bérishke ehmiyet bériwatqanliqi bildürülmekte.

Shangxey hemkarliq teshkilati - "insan heqlirini buzush kulubi"

Ataqliq Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchisi we Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning perzentlirining xitay saqchi da'iriliri teripidin urulushi we türmige tashlinishi xelq'ara jemiyetning diqqitini tartti.

Xelq'aragha tonulghan agéntliqlardin réytérs, b b s, amérika awazi, erkin asiya radi'osi, azadliq radi'osi, amérika birleshme agéntliqi we bashqilar bu heqte uchur tarqatqandin sirt yene rus tilidiki metbu'atlardimu melum sanda uchurlar bérildi.

Rabiye qadir xanimning perzentlirining qolgha élinishi shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletler bashliqliri yighinigha toghra keldi. Bu yighinda térrorizm, bölgünchilik we radikalizmgha qarshi yéngi kélishimler imzalinip, mezkur teshkilatqa eza döletler béyjingning Uyghurlarning siyasiy we démokratik heriketlirini eshu "üch xil küch" dégen nam astida basturushigha yene bir qétim awaz qoshti. Shangxey guruhidiki döletlerning bu qétimqi bir yerge jem bolushi we uninggha iran prézidénti maxmud exmedi nijad qatarliqlarning közetküchi süpitide qatnishishi gherb dunyasini özige jelp qilipla qalmastin belki, bu heqte köpligen analizlarning, inkaslarning meydan'gha chiqishigha seweb boldi. Bir qisim közetküchiler bolsa, shangxey hemkarliq teshkilatini "insan heqlirini buzush kulubi" dep teriplidi.

Shangxey yighinidin qirghizistan Uyghurliri basturushning küchiyip kétishidin qorqmaqta

Gérmaniye dolqunlirining rus tili shöbisi shangxey hemkarliq teshkilati we rabiye qadirning uchrawatqan bésimliri heqqide "shangxey yighinidin kéyin, qirghizistan Uyghurliri basturushning küchiyip kétishidin qorqmaqta" dégen témida bir parche maqale élan qildi.

Maqale aptori solton témur shangxey hemkarliqining bu qétimqi yighinida shuningdek qirghizistan prézidénti qurmanbék baqiyéwning xitaygha élip barghan dölet ishliri ziyariti jeryanida Uyghurlarning herikitini térrorizm, bölgünchilik we radikalizm bilen eyiblep, uninggha birlikte zerbe bérishke pütüshülgenlikining ottura asiyadiki jümlidin qirghizistandiki Uyghurlargha tehdid élip kelgenliki, chünki, sabiq prézidént esqer aqayéw dewride qirghizistan qanun da'irilirining Uyghurlargha bésim qilghanliqi, Uyghurlarning bundaq bésimning mart inqilabidin kéyin hakimiyetke chiqqan démokratik qirghizistan hökümiti teripidinmu qayta tekrarlinishidin ensirewatanliqini körsetken.

Aptorning qirghizistandiki Uyghur pa'aliyetchilirining sözliridin neqil keltürüshiche, xitay özining Uyghur élide yürgüziwatqan qattiq qol siyasitini yépish üchün, u jaydiki Uyghurlarning heriketlirini ashurup we térrorizm bilen baghlap körsitishke tirishmaqta. Shangxey guruhidiki döletlerning xitayni qollishi pütünley xitayning menpe'etige paydiliq bolmaqta.

Maqale aptori yene yéqinda Uyghur milliy rehbiri rabiye qadir xanimning perzentlirining tutqun qilinishidin qirghizistan qatarliq ottura asiya memliketliridiki Uyghurlarningmu qattiq narazi bolghanliqi, ularning öz naraziliqlirini xelq'ara jemiyetke bildürüsh bilen xitay hökümitidin rabiye qadirning perzentlirini azad qilishni jümlidin barliq Uyghur siyasiy mehbuslarni azad qilishini telep qilghanliqini bayan qilghan.

Maqale aptori axirida Uyghur pa'aliyetchilirining köz qarashlirini xulasilap, béyjing rehberlirining térrorizm, bölgünchilik we islam fundamétalizimigha qarshi turush nami astida Uyghur xelqining wetenperwerliri, démokratlirini jismaniy jehettin yoqitiwatqanliqi, qisqisi Uyghurlargha nisbeten milliy tazilash élip bériwatqanliqini körsitidu.

Qirghizistan hoquq qoghdighuchiliridimu naraziliqlar mewjut

Uningdin bashqa yene bishkektiki qirghizistan insan hoquqi komitétimu amérika Uyghurliri jemiyitining rabiye qadir xanimning perzentlirining qolgha élinishidin kéyin élan qilghan naraziliq bayanatini rus tiligha terjime qilip élan qilish arqiliq, bu teshkilatning Uyghurlarning kishilik hoquqlirigha köngül boluwatqanliqini ipade qilghan.

Qirghizistan insan hoquqi komitétining re'isi ramizan dirildayéw xitayning rabiye qadirning perzentlirini tutqun qilish arqiliq uningdin öch almaqchi bolghanliqigha narazi ikenliki, jümlidin qirghizistan hökümitining xitay bilen birliship, Uyghurlarning heriketlirini basturushqa intiliwatanliqigha qet'iy qarshi turidighanliqini otturigha qoydi. Uning éytishiche, qirghizistanning xitay we shangxey hemkarliq teshkilati bilen hemkarlishishi Uyghurlar üchünla emes belki, qirghizistanning kélechiki üchünmu ziyanliqtur.

Ataqliq qirghiz jurnalisti narin ayup ependimu rabiye qadir heqqide xewer analiz élan qilip, rabiye qadir perzentlirining qolgha élinishini shangxey hemkarliqining Uyghurlargha qaratqan siyasitining netijisi süpitide qarighan. U, insan hoquqini közitish teshkilatining shangxey hemkarliq teshkilati heqqidiki bayanatidin neqil keltürüp, bir qisim ottura asiya memliketlirining öz térritoriyiliridiki Uyghur teshkilatlirini xitay hökümitining telipi bilen basturup, bir qisim musapirlarni xitaygha qayturup bérish bilen bularning öltürülgenlikini tekitleydu. (Ümidwar)