Rabiye qadir türmidiki kechürmishliri heqqide doklat berdi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Logey fondi jem'iyiti teripidin uyushturulghan junggo - sowét yighiwélish lagirilirining oxshashliqi we perqi, dégen témidiki muhakime yighinida, Uyghur kishilik hoquqi we démokratiye herikitining rehbiri rabiye qadir, tibetlik ayal mehbus ama adi, xitay démokratiye partiyisining qurghuchisi shüy wénliy, tyen'enmin dewrining namayishchisi lu déching qatarliqlar türme sergüzeshtilirini tonushturdi.

Yighinning échilish murasimida amérika dölet mejlisi ezasi, dölet mejlisidiki köp sanliqlar rehbiri nensiy pelusi söz qilip, kishilik hoquq mesililiri boyiche közitish élip baridighan terepsiz teshkilatlar junggo kishilik hoquq weziyitide "chong ilgirlesh" bolmighanliqini bildürmekte, dédi. Nensiy pelusi "bügün biz béyjing da'irilirini emgek özgertish lagirliridiki özining kishilik hoquqini telep qilghanliqi üchün jinayetchi bolup qalghan minglighan mehbuslarni qoyup bérishke yene bir qétim chaqirimiz " deydu. Shuning bilen birge nutuqida " biz junggo hökümitini emgek bilen özgertish lagirlirini b d t we xelq'ara qizil krist jem'iyitige échiwétishke ündeymiz " dep tekitligen pelusi, dunya u yerde néme ishlarning yüz bériwatqanliqini körüshi we biz bu özgirish üchün bésim ishlitishimiz kérek " dédi.

Rabiye qadir: tirishchanliqim qobul qilinmidi

Yighinda Uyghur kishilik hoquqi we dimokratiye herikitining rehbiri rabiye qadir özining hayatini " egri - toqay we kishini jelp qilarliq kechürmishler" bilen tolghan, dep körsetti. Aldi bilen, ‏- deydu rabiye qadir, ‏- men bir ana bolush süpitim bilen a'ilemni béqish üchün sodiger boldum. Andin xitay siyasiy qatlimining ezasigha aylandim. Axirida mehbus boldum, hazir Uyghur xelqining hoquqini qoghdaydighan pa'aliyetchi boluwatimen. Rabiye qadir "men yashash we pul tépsh üchünla sodiger bolmidim. Men xitayning mewjut séstimisi ichide, aptonomiye qanunining ramkisi yaki xitay qanunlirining ichide turup xelqimning ehwalini yaxshilimaqchi boldum we qolumdin kélidighan pütün tirishchanliqimni körsettim. Xitay hökümiti qilishqa tégishlik bolghan lékin, qilmighan ishlarni qildim. Lékin bu tirishchanliqim qobul qilinmidi " deydu.

Rabiye qadirning eskertishiche, u eyni chaghda özining siyasiy imtiyazigha tayinip, Uyghurlarning weziyiti " nacharliship" kétiwatqanliqini xitay rehberlirige we eyni chaghda siyasiy byuro da'imiy ezasi, hazir dölet re'isi bolghan xu jintawghiche uqturghan.

Xitay rehberlirining eyni chaghda Uyghurlarning weziyitige köngül bölimiz, dep wede qilghanliqini tekitligen rabiye qadir, " lékin hazir oylisam eyni chaghda aldan'ghanliqimni hés qilimen " dédi. Rabiye qadirning eskertishiche, u Uyghurlarning weziyiti künséri éghirlishiwatqanliqigha chidimighan we 1999 - yili ürümchini ziyaret qilghan amérika dölet mejlisi tekshürüsh ömiki bilen körüshüp, Uyghurlarning weziyitini tonushturmaqchi we amérika da'irilirini Uyghurlargha köngül bölüshke ündimekchi bolghan.

Türmidiki sergüzeshtiler

Rabiye qadir shu chaghda ürümchidiki " kümüsh astana" mihmanxanisigha chüshken amérika dölet mejlisi wekiller ömiki bilen körüshmekchi bolup kétiwatqanda qolgha élindi. U, qolgha élin'ghandin kéyin ikki yilghiche tenha bir kamirgha solan'ghan we pütün erkinlikidin mehrum qilin'ghan. Rabiye qadir, " kitap oqush, xet yézish, oylash erkinlikimla emes, béshimni kötürüsh erkinlikidinmu mehrum qilindim " deydu. Rabiye qadirning eskertishiche, u lyudawan türmiside ikki yil yatqandin kéyin bajyaxu türmisige we bu türmidiki Uyghurlar bar etretke yötkep bérilghan. Bu türmide deydu rabiye qadir, " Uyghur siyasiy mehbuslarni adettiki ijtima'iy jinayetchiler nazaret qilatti we ularning xarlishi hem bozek qilishigha uchraytti. Ijtima'iy jinayetchilerni türme nazaretchiliri kontrol qilatti" deydu.

Rabiye qadirning eskertishiche, türme da'iriliri uni chet'eldiki " bölgünchi" heriketlerning rehbiri, dep iqrar qildurmaqchi bolghan we uni buninggha qistighan bolsimu, lékin u buni ret qilghan. Ular manga, ‏- deydu rabiye qadir, " teliyingge dunyagha tonulup qalghan ' yuqiri derijilik mehbus ' bolup qalding, bolmisa ustixiningni küküm talqan qiliwetken bolattuq, dep tehdit saldi " rabiye qadirning eskertishiche, xitay da'iriliri uninggha ten jazasi bermigen bolsimu, lékin pisxologiyilik qiyin qistaqqa alghan.

Ama adi: biz tibetlikler dalay lamaning puqraliri

Ama adi hayatining 27 yilini xitay türmiside ötküzgen yashan'ghan tibetlik siyasiy mehbus. 1995 - Yili daramsalagha qéchip chiqqan ama adi yighinda türmidiki kechürmishlirini tonushturup, méning hayat qélishimdiki birdin‏- bir rohiy tirikim, hayat qalsam künlerning biride dalay lama bilen uchrushup qélishim mumkin, deydighan ömid idi " deydu.

Biz tibetlikler dalay lamaning puqraliri " dep tekitligen ama adi, " tibet musteqil bir dölet. Buningda mesile yoq. Xitaylar junggoda shat- xoram yashisa bolidu. Tibet xelqi öz yurtida shat-xoram yashiyalaydu " dep körsetti.

Ama adaning eskertishiche, xitay hökümiti tibetni junggoning ezeldin bir qisimi, dep tekitlisimu, lékin ayrupilan we eskerlerni ewetip, " minglighan" tibetlikni qirghin qilghan. Tibettiki ösmürlük yillirini esligende köz yashlirini tutalmighan ama ada, "yurtumda ösmürluk yillirimni nahayiti shat - xoram yashighan idim, lékin 1950 - yili xitay eskerliri dölitimizge kirdi. Bu jeryanda xitaylar mediniyitimizge hörmet qilidighanliqini we ularni junggo kompartiyisi re'isi maw zédong ewetkenlikini tekrarlap turdi" dep körsetti. Ama adaning eskertishiche, xitay herbiy da'irilirining siyasiti tibetni kontrol qilip bolghandin kéyin özgergen.

Ama ada " tibetni bésiwalghandin kéyin xitaylarning tibetlerge bolghan mu'amilisi pütünley özgerdi. Ular tibet xelqini arqida qalghan, dinimizni zeherlik, mediniyitimizni qalaq we özgertish kérek, dep kemsitishke bashlidi" deydu. Ama adi 1960 -yilliri sherqiy tibet rayonida tibet tirkishish küchlirige yardem qildi, digen guman bilen qolgha élin'ghan nurghun mehbuslarning qataridiki biri. 1961 - Yildin 1963 - yilghiche tibet türmilirining weziyiti " nahayiti éghir" ehwalda qalghanliqini tekitligen ami adi, " biz mehbuslar hayat qélish üchün xurum ayaqlirimizni yéyishke mejbur bolghanmiz " dédi. (Erkin)