Uyghurlarning hoquqliri üchün köresh qilghuchi

• Ixtiyari muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Kanadada chiqidighan "toronto star" gézitining jüme künidiki sanida Nicholas Keung ning Uyghur milli herikitining rehbiri, dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanimning kechürmishliri, siyasi hayati tonushturulghan "Uyghurlarning hoquqliri üchün köresh qilghuchi" serlewhilik maqale élan qilindi. Bu maqaligha nobél tinchliq mukapatining namzati kanadada Uyghur musulmanlirining mesilisini otturigha qoymaqchi" namliq qoshumche mawzumu qoyulghan. Bu gézitke yene rabiye xanimning bir parche resimimu bérilgen.

Parlamént kishilik hoquq komitétining re'isining teklipi bilen rabiye qadir kanada

Bu maqale mundaq bashlinidu: rabiye qadir xitaydiki sanaqliq baylarning biri idi. Uyghur rayunida soda saheside alahide imtiyazgha ige bolghan bu ayal washin'gton'gha yéqin jayda turidu. U, hazir xitayda bésimgha uchrighan Uyghur musulmanlirining awazigha aylandi. 2006-Yilliq nobél tinchliq mukapatining namzati bolghan bu ayalni endishige séliwatqan bir mesile xitayning qeyerde tutup turiliwatqanliqi éniqsiz boliwatqan siyasi tutqun kanada puqrasi hüseyin jélilning teqdiridur, déyilidu.

Rabiye qadir xanimning xitay da'irlirining kishilik hoquq saheside Uyghurlargha séliwatqan zulumlirini otturigha quyush üchün kanadada 6 kün ziyarette bolidighanliqi eskertilgen maqalida: öz waqtida xitay memliketlik siyasi meslihet kéngishining ezasi bolghan rabiye qadir xanimni kanada konserwatiplar partiyesi parlament ezasi, parlament kishilik hoquq komitétining re'isi jason kenney teklip qilghan. Rabiye qadir seyshenbe küni kanada parlaméntida, kanada xitay otturisidiki kishilik hoquq mesililiri heqqide guwahliq ötidu, déyilgen.

Rabiye qadir: herqaysi döletler xitayning kishilik hoquqni ayaq-asti qilishigha qarap turmasliqi kérek

Nicholas Keung Maqalisida rabiye xanimning "biz bash ministir Stephen Harper ning kishilik hoquq mesiliside xitay hökümitige qattiq pozitsiyide bolghanliqidin xosh bolduq. Biz kishilik hoquq mesilisining soda söhbitidin üstün turidighanliqigha ishinimiz. Herqandaq döletning xitay bilen bolghan munasiwetni dep, xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklirige köz yumushi intayin xata, dégen sözlirigimu yer bérilgen.

Maqalining Uyghurlarning wetinini tonushturulghan qismida: "eslide sherqi türkistan dep bilin'gen bu rayon'gha xitaylar teripidin shinjang, yéngi térritoriye, dégen isim bérilgen. Xitay da'irliri Uyghurlarning xitay puqraliri bilen assimilyatsiye bolushini zorluq wastiliri bilen emelge ashuriwatqan bu rayondiki aptonomiyining kelgüsi munazire témisidur. Xelq'ara kechürüm teshkilati we kishilik hoquqni küzitish teshkilatining barliq doklatlirida bu rayondiki kishilik hoquq ziyankeshlikliri otturigha quyulghan, déyilgen.

Rabiye qadir öz eqil-parasitige tayinip igilik tikligen

Rabiye qadir xanimning qandaq igilik tikligenliki tonushturulghan maqalida: "rabiye qadir bashlan'ghuch mektepning 7-sinipida mekteptin toxtap qalghan bolsimu, amma u özining eqil –parasitige tayinip, qisqa waqit ichide özining karxanisini qurup chiqqan. Soda binasi, top sétish orunliri we réstoran qatarliq muqim mülkining omumi qimmiti 1990-yillarda, 32 milyon dollargha yetkenidi. Rabiye xanimning meblegh sélishi bilen, Uyghurlar ma'arip hem ishqa orunlishish pursetlirige érishkenidi", dep yézilghan.

Xitay da'irliri meni özlirige qorchaq qilmaqchi boldi, amma men xalimidim

Rabiye qadir xanimning Uyghurlar ichide alahide nam qazan'ghanliqi üchün xitay siyasi meslihet kéngishining ezasi bolghanliqi we bu ezaliqning döletning mexpiyetligini chet'elge ashkarilidi, dégen guman bilen xewepsizlik tarmaqliri teripidin qolgha élin'ghan'gha qeder dawam qilghanliqi ilgiri sürülgen maqalida, rabiye xanimning nime üchün xitayda siyasigha arilashqanliqini uning "méning xitayning tüzülmiside siyasigha arilishishtiki meqsitim béyjing da'irlirining Uyghur xelqighe qarshi élip bériwatqan siyasetlirini özgertishke urunup bésishtin ibaret idi. Amma xitay da'irliri méning tekliplirimge qulaq salmayla qalmastin eksinche, méning xelqimni yanchuqchi, zorawan we térroristlar, dep atidi, béyjing da'irliri meni zulumgha uchrawatqan Uyghurlarning hayatini perdazlap körsitidighan qorchaq qilmaqchi boluwédi, amma men ulargha qorchaq bolushni xalimidim", dégen sözliri bilen yorutup bergen.

Maqalida rabiye xanimning téxi yéqindila dunya Uyghur qurultiyining re'isi bolup saqlan'ghanliqi we hazir uning chet'ellerde yashawatqan bir milyon Uyghurning simwoligha aylan'ghanliqi tilgha élip ötülgen.

Rabiye qadir xitaydiki Uyghur siyasi jinayetchilerning tipik ülgisi

Maqalida rabiye xanimning hoquqliri depsende qilin'ghan Uyghurlar heqqide dawamliq sözligenliki üchün, 1999-yili ürümchige kelgen amérika dölet mejlisi wekiller ömiki bilen körüshkili kétiwatqanda qolgha élin'ghanliqimu eskertilgen. Xitay da'irliri teripidin 8 yilliq qamaq jazasi bérilgen rabiye xanimning ürümchidiki 6 yilliq turma hayati jeryanida, deslepte penjire we hajetxanisi bolmighan nahayiti kichik ikki kishilik kamérgha qamalghanliqi, uning yuyunishigha 4 ayda bir qétim yol qoyulghanliqi, kéyin xelq'ara jem'iyetning bésimi bilen bajaxu türmisige yötkelgen bolsimu, uning qatil we qoymichilargha oxshash salahiyettiki ademler bilen bir kamirgha saqlan'ghanliqi, ularning rabiye qadirning her bir heriktini da'irlargha doklat qilip turghanliqi bayan qilin'ghan.

Maqalida rabiye qadir xanimning chet'elde dawalinidu, dégen nam bilen aldinqi yili quyup bérilip, amérikigha yolgha sélin'ghanliqi, 11 perzentidin 6 sining wetende qalghanliqi hemde özi bilen teqdirdash bolghan hüseyin jélilning bixeterlikige köngül bölgenliki üchün, uning ayali kamile bilen yéqin munasiwette bolghanliqi tekitlen'gen.

Jüme küni kanadagha ayaq basqan rabiye qadir xanim kanada ziyaritini xitayda qamaqliq turiwatqan hüseyin jélilning a'ilisini yoqlash bilen bashlighanidi.

Kanada hökümiti: hüseyin jélil mesiliside xitaygha dawamliq bésim ishlitimiz

Maqalida xitayning, hüseyin jélilni 2000-yili qirghizistanda Uyghur aptonom rayonidin kelgen bir ömekke hujum qilish weqeside qoli bar hemde kirghizistan Uyghurlar ittipaqining re'isining qatili, dégendek atalmish jinayetler bilen eyibligenliki, uning özbékistan'gha tughqan yoqlash üchün barghanda, qolgha élinip, bu yilning otturilirida xitaygha ötküzülüp bérilgenliki, ottawaning téxiche hüseyin jélilning nedilikini jezimleshtürelmigenlikimu bayan qilin'ghan.

Maqalida kanada tashqi ishlar ministirliki bayanatchisi Bernard Nguyen ning "biz hüseyin jélilning ehwaligha alahide diqqet qiliwatimiz. Tashqi ishlar ministirimiz Peter Mackay xitay tashqi ishlar ministiri bilen her qétimqi uchrushishida, bu mesilini otturigha qoymaqta. Biz xitay hökümitige bu heqte dawamliq bésim ishlitimiz", dégen sözlirige orun bérilgen.

Rabiye qadir: méning namzat bolushim Uyghurlargha téximu köp ishiklerni achidu

Bu yilqi nobil tinchliq mukapatining bén'galliq bankichi muhemmed yunusqa bérilishidin rabiye qadir xanimning ümidsizlinip qalmighanliqini alahide eskertken aptor Nicholas Keung maqalisini rabiye xanimning "méning nobél tinchliq mukapatining namzatliqigha körsitilishim emiliyette Uyghur xelqining kishilik hoquq saheside zorawanliqlargha uchrawatqanliqining xelq'ara jemiyet teripidin etirap qilinishi bolup hésaplinidu. Bu Uyghurlargha nurghun ishiklerni echip berdi hemde ular dunyada özlirining yalghuz emeslikini tonidi. Biz hüseyin jelilning saq-salamet qaytip kelishini ümit qilimiz, degen sözliri bilen axirlashturghan. (Kamil tursun)