Rabiye qadir xanim dangliq " wal stirit zhornili " gézitide obzor élan qildi

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Rabiye qadir xanim photo by UAA

Rabiye qadir xanim " wal sitrit zhornili" gézitide élan qilin'ghan mulahiziside mundaq deydu ": héchqandaq dert -elem, baliliri köz aldida azap-oqubet tartiwatqan bir anining dert-elimidin éghir bolmisa kérek.. Bu azap-oqubet, bir hökümetning kishilik hoquqni depsende qilghanliqigha qarshi chiqqanlardin intiqam élish herikitidin kélip chiqqan bolsa, téximu éghirlishidu".

Xitay rabiye qadir xanimgha "agahlandurush" bergen

Xitay da'iriliri mini 2005‏- yili, besh yil türmide yatqandin kéyin qoyup bergende, kishilik hoquq mesilisini tilgha almasliq toghrisida agahlandurghan hemde a'ilemning xitayda ikenlikini unutmasliqimni eskertken idi.

Xitay hökümiti, deydu, rabiye qadir " wal stirit zhurnili" gézitide élan qilghan obzorida " derweqe, ular özining dégenlirini emelge ashurdi. Xitay da'iriliri a'ilemge dawamliq bésim qilmaqta. Balilirimni tutup, qéyin-qistaqlargha élip türmige tashlimaqta. Balam ablikim abduréhim, inisi alimgha oxshash türmige tashlandi. Xitay soti ablikimni " xelqni hökümetke qarshi qutratqan we bölgünchilik pa'aliyetke qatnashqan" dep eyiblep, toqquz yilliq qamaq jazasigha höküm qildi.

Xanimning balisi ablikim, "dölet bixeterlikige tehdit" salghanliqi üchün jazalan'ghan

Derweqe, ablikimning toqquz yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqining asasliq sewebi mining shinjang Uyghur aptonom rayoni yeni sherqiy türkistanda yashawatqan 10 milyon Uyghur xeliqining kishilik hoquqi üchün élip bériwatqan pa'aliyitim. Xitay hökümiti hetta milliy, diniy we medeniy kimlikini qoghdashqa tirishqan Uyghurlarnimu térrorchi dep eyiblewatqan bolup, Uyghurlargha qaratqan bésim we assimilatsiye siyasitini izchil dawamlashturmaqta. Xitay hökümitining uzun we qudretlik qoli qoshna döletlerdiki Uyghurlarning tinch yashishigha yol qoymaywatidu we xitay jasusliri hetta yawrupa we amérikidiki Uyghurlarnimu bi'aram qilmaqta.

Ablikimning tutulushi, sotqa tartilishi we 9 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghanliqi pütünley xitay asasiy qanunigha xilap idi. Mining balamning adwokati bolushi kérek idi. Balam ochuq sot qilinishi kérek idi. Lékin xitay da'iriliri a'ilemdin héchqandaq kishining sotqa qatnishishigha ruxset bermidi. Hetta sot boludighanliqi toghrisida xewermu bermidi. Ablikimning salametlik ehwalini éniqlash üchün élp bérilghan bir nechche qétimliq heriket netijisiz qaldi.

Mining a'ilem, deydu Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim amérikida chiqidighan " wal strit zhornili" gézitide élan qilghan obzorida, xitay kompartiyisi " dölet bixeterlikige tehdit" dep atalghan mujmel uqumdin paydilinip, weyranchiliqqa uchratqan san-sanaqsiz Uyghur a'ililirining peqetla biri. Mining oghlum ablikim sotlan'ghan hepte we yene u 9 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan sotta, kanada puqrasi höseyin jélil "térrorluq pa'aliyetlirige qatnashqan" we " döletni parchilashqa urun'ghan" dep eyiblinip muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilindi. Lékin uninggha yüklen'gen jinayetni ispatlaydighan héchqandaq delil otturigha qoyulmidi hemde xitay hökümiti höseyin jélilning kanada puqraliqini inkar qilip we kanada elchixana xadimlirining uning bilen uchrishishigha ruxset qilmay, xelq'ara qanun-qa'idilerge xilapliq qildi.

Xitay, "peqet xelq'ara qanunlargha ri'aye qilip, xitayda kishilik hoquq ölchemlirige hörmet qilghandila dunyada étibarliq bir dölet bolalaydu"

Yéqinqi yillardin béri, bolupmu 2008‏- yili béyjingda ötküzülidighan olimpik tenheriket yéghini yéqinlashqansiri, xitay rehberliri xitayda kishilik hoquq weziyitide yaxshilinish boluwatqanliqini ilgiri sürmekte. Xitay dölet re'isi xu jintaw qanun hakimiyitige hörmet qilishning ehmiyitini yingi we tereqqiy tapqan xitayning asasliq prinsplirining biri dep qayta - qayta tekitlimekte. U ötken yili amérikidiki yél uniwérsitétida qilghan sözide, qanunlargha asasen xelqining erkinliki, démokratiye we kishilik hoquqini qoghdaydighanliqini wede qilghan.

Lékin qanun hakimiyiti xitayda hélimu yat bir uqum hésablinidu. Öz xelqini asaret astida tutush we ularni qanuniy hoquqliridin mehrum qilish, xitay hökümiti herqandaq naraziliq herikitini ujuqturush üchün ishlitiwatqan usullarning biri. Béyjingdiki xitay siyasiy rehberliri, özlirining dunya anglashni xalaydighan nersilerni sözligenlikige ishinidu, bashqa hökümet xadimliri bolupmu, yerlik hökümet emeldarliri qanunni xalighanche depsende qilmaqta. Dunya jama'etchiliki bolsa, köprek xitay syasetchilirining yalghan wedilirige aldinip, kishilik hoquqning xitaydiki ichinshliq weziyitige sel qarimaqta.

Xitay, deydu rabiye qadir xanim " wal sitrit zhornili" gézitide élan qilghan obzorida, peqet xelq'ara qanunlargha ri'aye qilip, xitayda kishilik hoquq ölchemlirige hörmet qilghandila dunyada étibarliq bir dölet bolalaydu. Eger béyjing hökümiti heqiqeten dunyagha kishilik hoquq xatirisini yaxshilash mesiliside jiddiy ikenlikini körsitishni xalisa, méning ikki balamni we höseyin jélilni qoyup bérish yaxshi bir bashlinish bolalaydu. (Ömer qanat)