Rafto fondi jem'iyiti alim abduréhimgha jaza hokum qilinishigha qarita küchlük inkas qayturdi

• Ixtiyari muxbirimiz abdusemetning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Rafto fondi jem'iyitining bashliqi Arne Lyngårg ependi rabiye qadir xanim bilen. Abdusemet/RFA

Uyghur milli herikitining rehbiri, ataqliq kishilik hoquq pa'aliyetchisi we dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanimning oghli alim abduréhimning 27 - noyabir küni ürümchide xitay da'irliri teripidin 7 yilliq qamaq jazasigha hokum qilinishi dunyadiki herqaysi kishlik hoquq teshkilatliri, Uyghur mesilisige köngül bolup kéliwatqan döletler we shexslerning küchlük naraziliqini qozghidi.

Xitay da'iriliri öch alghan

Shu qatarda Uyghur mesilisige eng köngül bolup kéliwatqan xelq'araliq kishlik hoquq organliridin biri bolghan norwégiye rafto fondi jem'iyitimu alim abduréhimning 7 yilliq qamaqqa hokum qilinishi munasiwiti bilen 28 - noyabir küni mexsus narazliq ochuq xéti élan qilghan we bu xetni norwégiyidiki herqaysi kishlik hoquq organliri, norwégiye tashqi ishlar ministirliqi we norwégiye parlaméntidiki xitay ishlirigha mes'ul komitétqa we shexslerge yollighan.

Narazliq xétide mundaq déyilgen: "rafto fondi jem'iyitining xewer tépishiche, 27 -noyabir, dushenbe, 2004 - yilliq rafto kishlik hoquq mukapatining sahibi, Uyghur milli herketning rehbiri rabiye qadir xanimning kenji oghli alim abduréhim baj oghrilash jinayiti bilen 7 yilliq qamaqqa hokum qilin'ghan hemde 62, 500 amérika dolliri ixtisadiy jerimane qoyulghan. Alim abduréhimning akisi qahar abduréhim hem baj oghrilash bilen eyiblinip 12, 500 amérika dolliri jerimane qoyulghan".

Narazliq xétide yene rabiye qadir xanimning yene bir oghli ablikim abduréhim heqqide munular körsitilgen: "menbelerge asaslan'ghanda rabiye qadir xanimning hazirghiche ehwali éniq bolmay kelgen türmidiki yene bir oghli ablikim abduréhim 26-noyabir ürümchi tengritagh rayonidiki tutup turush ornidin zembilge sélinip epchiqip kétilgen. Perizimizche u apisi rabiye qadir xanimning 26 - noyabir myunxénda échilghan dunya Uyghur qurultiyining yighinida qurultay re'isi bolup saylinishi munasiwiti bilen qiyin-qistaqqa élin'ghan, jismani zerbige yoluqqan bolushi mumkin. Rabiye qadir xanimning bildürüshige qarighanda ürümchidiki da'irler uninggha eger dunya Uyghur qurultiyigha re'is bolushtin özini tartsa türmidiki oghulliri yenggilrek jaza we siliqraq mu'amilige érishidighanlighidin bisharet bergen iken"

Narazliq xétide xitay hökümitining rabiye qadir xanimning oghullirigha qarita yürgüzüwatqan adaletsiz mu'amilisi we naheq jazalash qilmishliri eyiblinip:

Biz rabiye qadir xanimning perzentlirini gunahsiz dep qaraymiz. Ulargha artilghan eyibleshler tamamen asassiz we oydurma . Biz jonggo da'irlirining bu qilmishini rabiye qadir xanimning oz xelqining kishlik hoquqini qolgha keltürüsh üchün élip bériwatqan heqqani kürishini tosush üchün qilghan och élish herkiti dep hésablaymiz we qattiq eyipleymiz shuningdek, jonggo hökümitidin kishlik hoquq prinsipliri ha hörmet qilishini, rabiye qadir xanimning ürümchidiki a'ilisi we perzentlirige qaritilghan zorawanliqini toxtitishini, türmidiki perzentlirini qoyup bérishini yene bir qétim qattiq telep qilimiz.

"Biz rabiye qadir xanimning perzentlirini gunahsiz dep qaraymiz. Ulargha artilghan eyibleshler tamamen asassiz we oydurma . Biz jonggo da'irlirining bu qilmishini rabiye qadir xanimning oz xelqining kishlik hoquqini qolgha keltürüsh üchün élip bériwatqan heqqani kürishini tosush üchün qilghan och élish herkiti dep hésablaymiz we qattiq eyipleymiz shuningdek, jonggo hökümitidin kishlik hoquq prinsipliri ha hörmet qilishini, rabiye qadir xanimning ürümchidiki a'ilisi we perzentlirige qaritilghan zorawanliqini toxtitishini, türmidiki perzentlirini qoyup bérishini yene bir qétim qattiq telep qilimiz" déyilgen.

Xitay da'irilirining meqsiti rabiye qadirning pa'aliyetlirini tosush

Biz bu narazliq xétining élan qilinishi munasiwiti bilen, norwégiye rafto fondi jem'iyitining bashliqi, Uyghurlarning semimi dosti Arne Lyngård ependini ziyaret qilduq. U aldi bilen rabiye qadir xénimni dunya Uyghur qurultiyining re'isi bolup saylinishi munasiwiti bilen qizghin tebrikleydighanlighini bildürüp mundaq dédi:

"Rabiye qadir xanimning dunya Uyghur qurultiyigha re'is bolup saylan'ghanliqini qizghin tebrikleymen. U Uyghurlarning kishlik hoquq we démokratiye herikitining dunya étirap qilghan alahide salahiyetlik wekili. Méningche uning dunya Uyghur qurultiyigha re'is bolishi Uyghur mesilisining xelq'aragha yenimu tizlik bilen ommyüzlük tonilishi üchün keng shara'it hazirlap béridu.

Arne Lyngård Ependi alim abduréhimgha 7 yilliq qamaq jazasi bérilishi heqqide oz köz qarishini töwendikiche ipade qildi:

"Bu rabiye qadir xanimning dunya Uyghur qurultiyigha re'is bolup saylan'ghanliqigha qarita qollinilghan bir qétimliq och élishtin bashqa nerse emes . Biz rabiye qadir xanimning qolgha élin'ghan perzentlirining ehwaligha izchil köngül bolup kelduq. Biz ularning gunahsiz ikenlikini bilimiz. Jonggo da'irliri rabiye qadir xanimni xelq'arada élip bériwatqan kishlik hoquq pa'aliyitidin tosush üchün uning oghullirini qolgha alghan idi, meqsidige yételmigendin kéyin emdilikte oydurma jinayetlerni artip ularni jazalawatidu".

Arne Lyngårg Ependi yene rabiye qadir xanimning ürümchidiki qolgha élin'ghan perzentliri üstide sadir boliwatqan herbir ehwalgha jiddi köngül bölidighanliqini, bu ehwaldin norwégiyidiki munasiwetlik hökümet tarmaqliri we shexslerni her waqit xewerdar qilip norwégiye hökümet da'irlirining Uyghur mesilisige yenimu köngül bolushi we Uyghurlarning kishlik hoquq mesiliside xitaygha yenimu bésim qilishini qolgha keltürüshke tirishidighanliqini bayan qildi. (Abdusemt)