Дуня уйғур қурултийи хитайниң инкасини тәнқид қилди


2007.06.07

5- Июн күни америка президенти җорҗ буш прага шәһиридә, мәшһур кишилик һоқуқ паалийәтчиси рабийә қадир ханимни қобул қилған вә униң билән һәмсөһбәттә болған иди. Бүгүн, буниңға нисбәтән хитай ташқи ишлар миниситрилики баянат илан қилип "америкиниң бу қилмиши хитайниң ички ишлириға қопаллиқ билән арилашқанлиқ." Деди.

Әмма дуня уйғур қурултийи, "әркинлик вә кишилик һоқуқниң дөләт чеки болмайду" дәп ейтип, хитайниң баянатиға қарши инкас билдүрди.

Бу учришиш уйғурлар үчүн интайин зор тарихи әһмийәткә игә

Дуня уйғур қурултийи, америка президенти җорҗ бушниң чех җумһурийитиниң пайтәхти прага шәһиридә мәшһур кишилик һоқуқ паалийәтчиси рабийә қадир ханимни қобул қилиши вә униң билән һәмсөһбәт болғанлиқиниң, уйғур сияси күрәшлири үчүн интайин зор тарихи әһмийәткә игә икәнликини ипадилиди.

Германийидә ечилидиған санаәтләшкән 8 дөләт алий дәриҗилик рәһбәрлири йиғиниға қатнишиш үчүн явропаға кәлгән америка президенти җорҗ буш, 5- июн, прага шәһиридә демократийә вә бихәтәрлик баш тема қилинған хәлқаралиқ муһакимә йиғинида муһим сөз қилди һәм өз нуқтида рабийә қадир ханимниң намини атап туруп: " мән бүгүн көрүшмәкчи болған йәнә бир исянкар болса, оғуллири түрмидә йетиватқан, хитайдин кәлгән рабийә қадир " деди вә рабийә қадир ханимниң кишилик һоқуқ күрәшлиридин өч елиш мәқситидә хитайниң униң оғуллирини түрмигә ташлиғанлиқиға ишинидиғанлиқини билдүрди.

Президент буш йәнә: " рабийә қадирға охшаш әр -аялларниң таланти өз дөләтлириниң әң зор байлиқи болуп, бу уларниң армийисиниң қорал-ярақлири вә яки йәр астидики нефитлиридинму қиммәтликтур" дегән вә " америка сиясий паалийәтчиләрни тунҗуқтуруватқан һәрқандақ бир дөләтни, бундақ бастуруш қилмишлирини дәрһал аяқлаштурушқа, өз хәлқиғә ишинишкә вә пуқралириға тегишлик әркинликни беришкә чақириду" дәп хитаб қилған иди.

Бу учришишниң уйғурлар үчүн интайин зор тарихи әһмийәткә игә икәнликини тәкитлигән дуня уйғур қурултийи баянатчиси дилшат решит, җорҗ бушниң рабийә қадир ханимни қобул қилғанлиқиға нисбәтән, дуня миқясидики пүткүл уйғурларға вакалитән өз миннәтдарлиқини билдүрди.

Хитайниң инкасии

Әмма, 7- июн пәйшәнбә күни, хитай ташқи ишлар министирлиқиниң баянатчиси мухбирларни күтүвелиш йиғин чақирип, " америка қошма штатлириниң бу қилмишлири хитайниң ички ишлириға қопаллиқ билән арилашқанлиқ. Биз америкиниң қилмишлирини қаттиқ әйибләймиз." Дәп президент бушниң рабийә ханимни қобул қилғанлиқиға нисбәтән наразилиқ билдүрди.

Һалбуки,буш прага шәһиридики нутқида йәнә, хитайниң иқтисадий ислаһатини әйибләп: "хитай сиясий түзүлмисидә ислаһат елип бармай туруп иқтисадий ислаһат елип бериватиду. Биз буниңға қошулмаймиз " дегән иди.

Әмма, хитай баянатчиси җяң йө, бушниң бу баянлириға бивастә инкас қайтурмиған болсиму, өткән 30 йил мабәйнидә "хитайниң иқтисадий тәрәққияттин, иҗтимаий муқимлиқтин, вә демократийә һәм қануний җәһәттики муһим тәрәққиятлардин бәһриман болуп кәлгәнликини" әскәртип, "хитай пуқралири қанунға асасән һәрхил кишилик һоқуқ вә демократийидин бәһриман болуп кәлмәктә," деди.

Кишилик һоқуқ күриши қандақтур бир дөләтниң ички иши әмәс

Буниңға қарита дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшат решит, кишилик һоқуқ үчүн елип берилған һәрқандақ бир һәрикәт қандақтур бир дөләтниң ички иши болмастин бәлки хәлқара демократийә һәрикитиниң бир қисми, дәп көрсәтти.

Дуня уйғур қурултийи баянатчиси йәнә "мәлум бир дөләтниң игилик һоқуқиниң кишилик һоқуқтин үстүн әмәсликини" тәкитлиди вә хитайниң бундақ дейишидики сәвәбниң йәнила өзи билгән сәнәмгә дәссәп уйғурларниң кишилик һоқуқ һәм демократийә үчүн елип бериватқан күрәшлирини бастуруш үчүн сәвәб изләш икәнликини билдүрди.

Дилшат решит йәнә, илгири америка рабийә қадир ханимни хитайниң қараңғу зинданидин қутулдуруп чиқип өзиниң дуняниң әң зулмәтлик бир булуңида азаб чекиватқан уйғурлардәк бир бичарә хәлқни унтуп қалмиғанлиқини ипадилигән болса, җорҗ бушниң бу қетимлиқ прага нутқи, америкидәк йүксәк бир дөләтниң уйғурларниң демократийә вә әркинлик үчүн елип бериватқан сиясий күрәшлириниң һимайичиси икәнликини йәнә бир қетим испатлиғанлиқини, вә буниң уйғурларниң кейинки паалийәтлиригә техиму зор үмид шуниңдәк бөсүш характерлик илгириләшләрни елип келидиғанлиқини билдүрди.(Җүмә)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.