Япон мәтбуатида рабийә қадир ханим


2006.04.18

японийидә тиражи 2-орунда туридиған жорналлардин бири болған Bungei Shunju нәшрияти тәрипидин нәшир қилинидиған SYOKUN журнилиниң 4-айлиқ санида рабийә қадир ханимниң әслимилири мавзулуқ мақалә елан қилинған. Бу мақалини японийә мәркизи университети япон хитай мунасивәтлири факултети оқутқучиси Mizutani Naoko 3-айда вашингтонға берип рабийә қадир ханим билән елип барған сөһбити асасида язған. Мақалида рабийә қадир ханимниң һаяти тәсвирләнгән болуп, һазирғичә японийидә рабийә қадир һәққидә нәшир қилинған мақалиләрниң ичидә әтраплиқ вә чоң һәҗимлики болуп һесаблинидикән.

Биз мақалиниң аптори Mizutani Naoko ханим билән униң әнқәрә сәпири җәрянида сөһбәт елип бардуқ.

японийидә тиражи 2- орунда туридиған жорналлардин бири болған Bungei Shunju Sha нәшрияти тәрипидин нәшир қилинидиған сйокун журнилиниң 4-айлиқ санида рабийә қадир ханимниң әслимилири мавзулуқ мақалә елан қилинған. Бу мақалини японийә мәркизи университети, токйо қизлар университети япон хитай мунасивәтлири факултети оқутқучиси Mizutani Naoko 3-айда вашингтонға берип, рабийә қадир билән елип барған сөһбити асасида язған. Мақалида уйғурларниң мәниви аниси, инсан һәқлири күрәшчиси рабийә қадир ханимниң һаяти тәсвирләнгән болуп, һазирғичә японийидә рабийә қадир һәққидә нәшир қилинған мақалиләрниң ичидә әтраплиқи вә чоң һәҗимлики болуп һесаблинидикән. Биз мақалиниң аптори Mizutani Naoko ханим билән униң әнқәрә сәпири җәрянида сөһбәт елип бардуқ.

RFA : Һөрмәтлик Naoko ханим, рабийә қадир ханим һәққидә язған мақалиңиз йеқинда японийидә нәшир қилинипту. Бу һәқтә қисқичә мәлумат бәрсиңиз?

Naoko Ханим: Рабийә қадир һәққидә әслимә дегән мақаләм японийиниң әң чоң нәшриятлирдин бири болған BunGei ShunJiu sha нәшриятиниң сйокун жорнилида 4-айниң 1-күни нәшир қилинди. Мақалидә рабийә қадир ханимниң туғулған күнидин бүгүнгичә болған һаяти тәсвирләнгән. Һазирғичә рабийә қадир ханим һәққидә йезилған әң тәпсили вә әң узун мақалә һесаблиниду. Мән бу мақалини 3-айда униң билән елип барған зияритимгә асаслинип туруп йезип чиқтим.

RFA : Бурун японийидә рабийә ханим һәққидә башқа мақалиләр елан қилинғанму?

Naoko Ханим: явропа вә америкида рабийә ханим нурғун лексийиләрни сөзлиди вә рабийә ханим һәққидә нурғун мақалиләрму елан қилинди. Лекин японийидә рабийә қадир һәққидә мақалә елан қилинмиған. Шуңа буни тунҗиси дийишкә болиду. Мән бу мақалини йезип японийиниң әң чоң журнилиниң муһәрриригә елип барған вақтимда, муһәррир мақалини оқуп интайин тәсирләнди. У рабийә қадир ханимниң һәқиқәтән улуғ бир киши икәнликини, хитайдәк бир дөләттә бунчивала ишларни қилишниң асан әмәсликини дәп, өзиниң буниңдин интайин тәсирләңәнликини деди.

RFA : Һөрмәтлик Naoko ханим, бу мақалиниң японийидә елан қилинишиниң әһмийити немә сизчә?

Naoko Ханим: Һазир шәрқий түркистанниң әһвалини у йәрдики бирәр язғучи язса уни дәрһал қолға алиду. Шуңа һечким һәқиқәтни язалмайду. Бизгә охшаш кишиләр у йәрдики һәқиқи әһвални язсақ, болупму япончә язғинимизда японийидики нурғун кишиләр шәрқий түркистанниң һәқиқи әһвалидин хәвәр тапиду. Бу җәһәттин елип ейтқанда шәрқий түркистан мәсилисиниң японийидә тонулиши үчүн интайин муһим әһмийәткә игә дәп қараймән.

RFA : Сиз рабийә қадирни зиярәт қилипсиз. Рабийә ханимниң японийигә болған көз қариши қандақ икән?

Naoko Ханим: Рабийә қадир гәрчә алий маарип тәрбийси көрмигән бир аял болсиму, әмма униң дуня қариши интайин кәң икән. Узақни көрәләйдикән. Пәқәтла японийә әмәс, путун дуняға интайин кәң нуқтиинәзәрдә қарайдикән. Бу мәни интайин һәйран қалдурди һәм тәсирләндурди.

RFA : Уйғурлар японийидә өзлириниң мәдәнийитини, тарихини, һазирқи әһвалини тонутуш үчүн нимиләрни қилиши керәк?

Naoko Ханим: Әслидә японийидә уйғур тәтқиқати елип бериватқан наһайити яхши илим адәмлири бар. японлар сияси паалийәтләргә арилишишни анчә яқтурмайду. Илми тәтқиқатлар коп. Әмма шәрқий туркситанниң һазирқи әмили әһвалини йезиватқан кишиләр интайин аз. Йипәк йолиға охшаш телевизйә програмлирида уйғурларниң тарихини, мәдәнийитини тонутиватиду. Әмма һазирқи әмәлий әһвални йорутуп беридиған хәвәрләр, программилар интайин аз. Шуңа биз һәқиқәтләрни көрситип беришкә тиришишимиз керәк. Мәсилән, японийидә уйғур десә билидиғанлар интайин коп. Әмма шәрқий түркистан десә японларниң копи билмәйду. Шуңа шәрқий түркистан мәсилисини обектип шәкилдә йезишимиз вә тәшвиқ қилишимиз керәк. Шәрқий түркистандики уйғурларниң әркин пикир баян қилиш һоқуқи йоқ. Шуңа биз чәтәллик жорналистлар, билим адәмлири шәрқий түркистандики йеңи хәвәрләрни, йеңи әһвалларни хәвәр қилип турушимиз керәк.

RFA : Һөрмәтлик Naoko ханим, ахирида радио аңлиғучилиримизға нимә димәкчисиз?

Naoko Ханим: Рабийә ханим уйғур хәлқиниң иттипақлишишини интайин арзу қилидикән. Шуңа германийидики дуня уйғур қурултийи рәиси әркин алиптекин вә түркийидики шәрқий түркситан аммиви тәшкилатлири рәһбәрлири иттипақлишип биргә һәрикәт қилиши керәк. Рабийә қадир ханим бурун коп пул тапқан икән. Униң хәлқи үчүн һәммә нәрсисидин ваз кечип һаятини хәлқиниң мустәқиллиқи, инсан һәқлири вә демократийигә атиши кишини интайин тәсирләндуриду. Бу бизниң огинишимизгә әрзийду.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.