Yapon metbu'atida rabiye qadir xanim

• Ixtiyari muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Yaponiyide tirazhi 2-orunda turidighan zhornallardin biri bolghan Bungei Shunju neshriyati teripidin neshir qilinidighan SYOKUN zhurnilining 4-ayliq sanida rabiye qadir xanimning eslimiliri mawzuluq maqale élan qilin'ghan. Bu maqalini yaponiye merkizi uniwérsitéti yapon xitay munasiwetliri fakultéti oqutquchisi Mizutani Naoko 3-ayda washin'gton'gha bérip rabiye qadir xanim bilen élip barghan söhbiti asasida yazghan. Maqalida rabiye qadir xanimning hayati teswirlen'gen bolup, hazirghiche yaponiyide rabiye qadir heqqide neshir qilin'ghan maqalilerning ichide etrapliq we chong hejimliki bolup hésablinidiken.

Biz maqalining aptori Mizutani Naoko xanim bilen uning enqere sepiri jeryanida söhbet élip barduq.

Yaponiyide tirazhi 2- orunda turidighan zhornallardin biri bolghan Bungei Shunju Sha neshriyati teripidin neshir qilinidighan syokun zhurnilining 4-ayliq sanida rabiye qadir xanimning eslimiliri mawzuluq maqale élan qilin'ghan. Bu maqalini yaponiye merkizi uniwérsitéti, tokyo qizlar uniwérsitéti yapon xitay munasiwetliri fakultéti oqutquchisi Mizutani Naoko 3-ayda washin'gton'gha bérip, rabiye qadir bilen élip barghan söhbiti asasida yazghan. Maqalida Uyghurlarning meniwi anisi, insan heqliri küreshchisi rabiye qadir xanimning hayati teswirlen'gen bolup, hazirghiche yaponiyide rabiye qadir heqqide neshir qilin'ghan maqalilerning ichide etrapliqi we chong hejimliki bolup hésablinidiken. Biz maqalining aptori Mizutani Naoko xanim bilen uning enqere sepiri jeryanida söhbet élip barduq.

RFA : Hörmetlik Naoko xanim, rabiye qadir xanim heqqide yazghan maqalingiz yéqinda yaponiyide neshir qiliniptu. Bu heqte qisqiche melumat bersingiz?

Naoko Xanim: Rabiye qadir heqqide eslime dégen maqalem yaponiyining eng chong neshriyatlirdin biri bolghan BunGei ShunJiu sha neshriyatining syokun zhornilida 4-ayning 1-küni neshir qilindi. Maqalide rabiye qadir xanimning tughulghan künidin bügün'giche bolghan hayati teswirlen'gen. Hazirghiche rabiye qadir xanim heqqide yézilghan eng tepsili we eng uzun maqale hésablinidu. Men bu maqalini 3-ayda uning bilen élip barghan ziyaritimge asaslinip turup yézip chiqtim.

RFA : Burun yaponiyide rabiye xanim heqqide bashqa maqaliler élan qilin'ghanmu?

Naoko Xanim: Yawropa we amérikida rabiye xanim nurghun léksiyilerni sözlidi we rabiye xanim heqqide nurghun maqalilermu élan qilindi. Lékin yaponiyide rabiye qadir heqqide maqale élan qilinmighan. Shunga buni tunjisi diyishke bolidu. Men bu maqalini yézip yaponiyining eng chong zhurnilining muherririge élip barghan waqtimda, muherrir maqalini oqup intayin tesirlendi. U rabiye qadir xanimning heqiqeten ulugh bir kishi ikenlikini, xitaydek bir dölette bunchiwala ishlarni qilishning asan emeslikini dep, özining buningdin intayin tesirlengenlikini dédi.

RFA : Hörmetlik Naoko xanim, bu maqalining yaponiyide élan qilinishining ehmiyiti néme sizche?

Naoko Xanim: Hazir sherqiy türkistanning ehwalini u yerdiki birer yazghuchi yazsa uni derhal qolgha alidu. Shunga héchkim heqiqetni yazalmaydu. Bizge oxshash kishiler u yerdiki heqiqi ehwalni yazsaq, bolupmu yaponche yazghinimizda yaponiyidiki nurghun kishiler sherqiy türkistanning heqiqi ehwalidin xewer tapidu. Bu jehettin élip éytqanda sherqiy türkistan mesilisining yaponiyide tonulishi üchün intayin muhim ehmiyetke ige dep qaraymen.

RFA : Siz rabiye qadirni ziyaret qilipsiz. Rabiye xanimning yaponiyige bolghan köz qarishi qandaq iken?

Naoko Xanim: Rabiye qadir gerche aliy ma'arip terbiysi körmigen bir ayal bolsimu, emma uning dunya qarishi intayin keng iken. Uzaqni köreleydiken. Peqetla yaponiye emes, putun dunyagha intayin keng nuqti'inezerde qaraydiken. Bu meni intayin heyran qaldurdi hem tesirlendurdi.

RFA : Uyghurlar yaponiyide özlirining medeniyitini, tarixini, hazirqi ehwalini tonutush üchün nimilerni qilishi kérek?

Naoko Xanim: Eslide yaponiyide Uyghur tetqiqati élip bériwatqan nahayiti yaxshi ilim ademliri bar. Yaponlar siyasi pa'aliyetlerge arilishishni anche yaqturmaydu. Ilmi tetqiqatlar kop. Emma sherqiy turksitanning hazirqi emili ehwalini yéziwatqan kishiler intayin az. Yipek yoligha oxshash téléwizye programlirida Uyghurlarning tarixini, medeniyitini tonutiwatidu. Emma hazirqi emeliy ehwalni yorutup béridighan xewerler, programmilar intayin az. Shunga biz heqiqetlerni körsitip bérishke tirishishimiz kérek. Mesilen, yaponiyide Uyghur dése bilidighanlar intayin kop. Emma sherqiy türkistan dése yaponlarning kopi bilmeydu. Shunga sherqiy türkistan mesilisini obéktip shekilde yézishimiz we teshwiq qilishimiz kérek. Sherqiy türkistandiki Uyghurlarning erkin pikir bayan qilish hoquqi yoq. Shunga biz chet'ellik zhornalistlar, bilim ademliri sherqiy türkistandiki yéngi xewerlerni, yéngi ehwallarni xewer qilip turushimiz kérek.

RFA : Hörmetlik Naoko xanim, axirida radi'o anglighuchilirimizgha nime dimekchisiz?

Naoko Xanim: Rabiye xanim Uyghur xelqining ittipaqlishishini intayin arzu qilidiken. Shunga gérmaniyidiki dunya Uyghur qurultiyi re'isi erkin aliptékin we türkiyidiki sherqiy türksitan ammiwi teshkilatliri rehberliri ittipaqliship birge heriket qilishi kérek. Rabiye qadir xanim burun kop pul tapqan iken. Uning xelqi üchün hemme nersisidin waz kéchip hayatini xelqining musteqilliqi, insan heqliri we démokratiyige atishi kishini intayin tesirlenduridu. Bu bizning oginishimizge erziydu.