Rafto fondi jem'iyiti wekilliri erkin asiya radi'osini ziyaret qildi

• Muxbirimiz arzuning mu heqtiki xewiri
• Download story audio

Xelq'ara rafto fondi jem'iyitining re'isi arniy lin'gard, nurwigiyilik ataqliq kishilik hoquq pa'aliyetchisi proféssor sorolf rafto ependining repiqisi xelga bastiyansin xanim qatarliq alte kishi, rabiye qadir xanimgha amérikida mexsus mukapat tarqitish murasimi ötküzüsh üchün, washin'gton'gha yitip keldi.

Arniy lin'gard bashchiliqidiki rafto xelq'ara kishilik hoquq fondi jem'iyitining ezaliri charshenbe küni kechte amérika dölet mejliside ötküzilidighan rafto mukapatini tarqitish murasimining aldida, erkin asiya radi'oyimizni ziyaret qilip, radi'oyimiz mes'olliri we Uyghur bölimining muxbirliri bilen söhbet ötküzdi.

Bu bir bashlinish

Xelq'ara rafto fondi jem'iyitining re'isi arniy lin'gard söhbette mundaq didi:

"Biz rafto mukapatini tarqitish murasimini amérika dölet mejliside ötküzüsh pursitige ige bolghinimizgha intayin xoshal bolduq. Biz ötken yili noyabirda norwigiyige bérip, rabiye qadir xanimgha wakaliten mukapatni tapshurup élishqa uning yoldishi sidiq haji rozini teklip qilghantuq. Biraq, shara'it yar bermigenliktin, bu emelge ashmidi. Shunga biz amérika Uyghurliri birliki we amérika döletlik démokratiyini ilgiri sürüsh fondining yardimi bilen amérika dölet mejliside, rabiye xanimgha rafto mukapatini tarqitish murasimini qayta ötküzmekchi bolduq. Jem'iyitimiz mukapat bérish bilenla cheklinip qalmaydu. Bu bir bashlinish, biz dawamliq türde Uyghur dewasini ilgiri sürüsh üchün tirishchanliq körsitimiz".

Yenimu térishimiz

Rabiye qadir xanimning hazirghiche türmide yétiwatqanliqi intayin epsuslinarliq ish. Bu Uyghur xelqining weziyitini toluq chüshendürüp béridu.

Lin'gard ependi yene, rabiye qadir xanimning kishilik hoquqni ilgiri sürüshte qoshqan töhpisini medhiylep, uninggha rafto kishilik hoquq mukapatini bérish seweblirini mundaq dep chüshendürdi:

"Rabiye qadir xanim, kishilik hoquqni qoghdash chimpiyoni. Intayin qehriman bir ayal. Shunga biz rabiye qadir xanimgha rafto mukapatini bérishni toghra körduq. Yene bir tereptin, sherqiy türkistandiki weziyet gherb elliri teripidin toluq tonulmighan. Yawrupadiki nurghun kishiler rabiye qadir xanim arqiliq Uyghur dewasini tonudi. U Uyghur dewasini tonutushta intayin muhim rol oynidi. Sherqiy türksitandiki Uyghurlarning nöwettiki weziyiti xelq'ara jem'iyetning téximu diqqet qilishigha, shundaqla barliq hökümetlerning xitay bilen bolghan söhbetliride otturigha qoyushigha tégishlik bir mesile".

Lin'gard ependi, rafto jem'iyitining rabiye qadir xanimning qoyup bérilishi, shundaqla xitay türmiliride yétiwatqan wijdan igilirining erkinlikke chiqishi üchün teshwiqat élip baridighanliqini, buningdin sirt yene, Uyghurlar heqqide mexsus kitab chiqirip, höjjetlik filim ishleydighanliqini bildürdi.

Intayin epsuslinarliq bir ish

Norwigiyilik kishilik hoquq pa'aliyetchisi sorolf rafto ependining xanimi xelga bastiyansin xanimmu rafto mukapatini tarqitish murasimgha qatnishish üchün alayiten norwigiyidin kelgen. U özining héssiyatini ipadilep mundaq didi:

"Rabiye qadir xanimning hazirghiche türmide yétiwatqanliqi intayin epsuslinarliq ish. Bu Uyghur xelqining weziyitini toluq chüshendürüp béridu. Bizmu ilgiri gérmanlar teripidin bésiwélin'ghan. Bizning héchqandaq erkinlikimiz yoqti. Shunga biz sherqiy türkistandiki weziyetni chüshineleymiz".

Charshenbe küni kechte, amérika dölet mejliside, rabiye qadir xanimgha rafto kishilik hoquq mukapatini tarqitish murasimi ötküzilidu. Murasimni, rafto fondi jem'iyiti, amérika Uyghurliri birliki, amérika döletlik démokratiyini ilgiri sürüsh fondi we amérika dölet mejlisi kishilik hoquq komitéti birlikte uyushturghan. Murasimgha, amérikining bir qisim dölet mejlisi ezaliri, bir qisim döletlerning elchiliri, Uyghur kishilik hoquq weziyitige köngül böliwatqan pa'aliyetchiler we amérikidiki Uyghurlar qatnishidu.

Uyghur dewasini téximu yuqiri pellige kötürüsh

Sherqiy türksitandiki Uyghurlarning nöwettiki weziyiti xelq'ara jem'iyetning téximu diqqet qilishigha, shundaqla barliq hökümetlerning xitay bilen bolghan söhbetliride otturigha qoyushigha tégishlik bir mesile.

Rafto mukapatini tarqitish murasimini oyushturghuchilarning biri bolghan amérika Uyghurliri birleshmisining re'isi nuri türkel ependi, mezkur murasimning ehimiyitini tonushturup, mundaq didi:

"Rabiye xanimning rafto mukapatigha érishkini biz Uyghurlar üchün nahayiti chong bir sherep, teswirligüsiz rohiy medet. Buni Uyghurlarning kélechek arzulirini namayan qilidigha simwol xaraktérlik mukapat dep qarashqa bolidu. Ötken yil noyabirda sidiq haji akimiz norwigiyige baralmighanliqi üchün, rafto fondi amérikigha wekil ewetip sidiq hajigha bu mukapatni bérish pilanini qilghan. Qayta – qayta oylishish we pilanlash arqiliq, bu pa'aliyetni chongraq, dagh – daghdughiliq qilayli dégen meqsette charshenbe, yeni 26-chisla amérikining paytexti washin'gtonda bu murasimning ikkinchi qismini, norwigiyining bergen shehiride ötken yil noyabirda oküzülgen pa'aliyetning ikkinchi qismini bu yerde élip bériwatimiz. Buning ikki chong sewebi bar. Biri, rabiye xanimning a'ilisige bisawte rohiy medet bérish, ikkinchidin, mushu munasiwet bilen rabiye xanimning qolgha élin'ghandin tartip hazirgha qeder da'im dewasini qiliwatqan, uning qoyup bérilishini telep qiliwatqan amérikiliqlargha teshekkürimizni bildürüsh shundaqla amérikida Uyghurlarning sistémilashqan, qa'ide- yusunluq élip bériwatqan Uyghur dewasini téximu yuqiri bir pellige kötürüsh. Démek, amérikidiki Uyghurlar amérika parlaménti bilen birlikte pa'aliyet élip bériwatqanliqini, Uyghur dewasigha boliwatqan diqqet – nezer téximu merkezlishiwatqan, qizziqiwatqanlar köpiyiwatqan, bizge kéliwatqan yaridemlerning kündin kün'ge köpiyiwatqanliqidin dérek béridu dep qarashqa bolidu".

Rafto fondi jemiyiti

Norwigiyidiki xelq'ara rafto fondi 1986 - yili , norwigiyilik ataqliq kishilik hoquq pa'aliyetchisi proféssor sorolf raftoning wapatidin kiyin, uni xatirilesh yüzisidin qurulghan. Rafto ependi pütün hayatini dunyadiki namratchiliq we basturush heriketlirini yoqutush ishlirigha béghishlighan bir kishi. Shundin boyan, rafto fondi jem'iyiti asasiy insan hoquqliri bolghan meniwiy erkinlik, siyasiy erkinlik we soda erkinlikini ilgiri sürüshni tüp nishan qilip, chégridin halqighan asasta pütün dunya miqyasida insanperwerlik heriketler bilen shoghullandi. Shundaqla dunyadiki, sorolf raftoning öchmes rohi bilen kishilik hoquqni qoghda üchün köresh qilghan hemde özini bu sahege atighan shexislerni righbetlendürüsh we ulargha éhtiram bildürüsh üchün rafto kishilik hoquq mukapatini tesis qilghan. Adette rafto mukapatigha érishkenlerning köpinchisi arqidinla nobil ténchliq mukapatighimu érishken. (Arzu)