Musulmanlar muqeddes ramizan éyini kütüwaldi
2007.09.12

Ramizan éyi qur'an we hedislerde aylarning eng ulighi, dep teriplinipla qalmay, ramizan éyida roza tutush yene musulmanlargha buyrulghan 5 perzning biridur. Dunyaning her qaysi jayliridiki musulmanlar, shu qatarda qeshqerdin - istanbulghiche, ürümchidin - mekkigiche, myunxéndin - washin'gton'ghiche bolghan keng zémin'gha tarqalghan Uyghur we Uyghur muhajirlar, charshenbe künidin bashlap oxshimighan arzu - istekler we shara'it astida bu muqeddes ayni kütüwaldi.
Islam en'enisige asaslan'ghanda ramizan éyining ay körülgen 1 - küni muqeddes ramizan éyining bashlan'ghan künidur. Se'udi erebistandiki musulmanlar ramizan éyini shu küni mekke shehiridiki meschidi heremde terewi namizi bilen bashlidi. Yuqirida mekkidiki meschidi herem imamining terewi namizidiki qira'itini anglidinglar. Lékin dunyadiki her qaysi döletlerning jughrapiyilik shara'iti yaki ijtima'iy ehwalidiki perqler tüpeyli, bezi döletlerde ramizan éyining bashlinidighan waqti qismen perqlenmekte. Shimaliy afriqidiki libiye ayning chiqishini emes, astronomiye kalindarini asas qilip, rozining charshenbe küni bashlan'ghanliqini élan qildi. Lékin ottura sherqtiki misir, se'udi erebistan, i'ordaniye, kuweyt, liwan, qatar we birleshme ereb xelpiliki, iran we türkiyilerde ayning chiqishi asas qilindi.
Chet'ellerdiki Uyghurlar ramizanni qandaq ötküzüwatidu ?
Se'udi erebistandiki Uyghur muhajiri, se'udi erebistan jidde radi'osining muxbiri sirajiddin eziz, musulmanlarning se'udi erebistanda peyshenbe küni seherde rozigha qopidighanliqini, lékin terewi charshenbe bashlan'ghanliqini eskertip, se'udi erebistandiki Uyghur muhajirlarning ramizan éyini kütüwélish ehwali heqqide toxtaldi. Shu künlerde shi'e mezhipide bolghan iranda pütün réstoran we ashxanilar kündüzi taqilishi kérek. Lékin kündüzi réstoran we ashxanilarni taqaydighan dölet iranla emes. Afghanistan, ramizan éyida kündüzi ashxana we résturanlarni taqaydighan döletlerning biri bolup, afghanistanda hökümet organliri ramizan éyida her küni sa'et 1:00 ge qeder ishleydu.
Amérikida ramizan éyi mezgilide xizmet waqti iran, se'udi erebistan we afghanistanlargha oxshash shekilde alahide orunlashturülmisimu, lékin amérika musulmanlar ramizan éyini özi xalighan shekilde ötküzeleydighan döletlerning biridur. Gheyret sidiq, yéqinqi 7 yildin béri amérikida yashawatqan Uyghur muhajirlarning biridur. U amérikidiki Uyghurlarning ramizan éyi heqqide mundaq deydu.
Ramizan, qur'ani - kerim nazil qilin'ghan we roza tutush perz qilin'ghan ay

Hijriye kalindarining 9 - éyigha toghra kélidighan ramizan éyi, islam en'eniside "aylarning sultani " dep teriplinidu we ramizan éyida qilin'ghan ibadetning xasiyiti musulmanlarni "allagha eng yéqinlashturidighan" we allaning bu ayda qilin'ghan arzu - tileklerni "ijabet" qilidighanliqidur " dep qarilidu. Chünki ramizan, qur'ani - kerim nazil qilin'ghan we roza tutush perhiz qilin'ghan ay bolup, hedislerde "ramizan" gunahlarning saqit qilinishigha wede bérilgen ay süpitide erebchidiki "ateshtek tash" yaki yer yüzini pakizlash mezmunidiki "yaqqan yamghur " dégen menide kélidighan "ramid " dégen sözlüktin yasalghanliqini ilgiri süridu. Se'udi erebistan jiddi radi'osidiki sirajiddin eziz, rozining qa'idisi we ramizanning islam diniy hem musulmanlarning meniwiy turmushidiki ehmiyiti heqqide toxtaldi.
Ramizan éyi yene, musulmanlarning mekke we medinilerni ziyaret qilip, tawap we ibadet bilen shughullinidighan muhim aylarning biridur. Se'udi hökümiti ramizan éyining aldi - keyni we ramizan éyi jeryanida ömri hej qilghuchilarning bir milyon'gha yétidighanliqini perez qilmaqta. Hedislerde peyghember eleyhissalamning musulmanlargha ramizan éyida urush qilishni toxtitish toghrisida wesiyet qaldurghanliqini qeyt qilidu. Lékin urush boluwatqan döletlerde, bolupmu afghanistan we iraqlarda ramizan éyida urush toxtaydighanliqini perez qilish nahayiti tes. Afghanistanda talibanlar ramizan éyida mezkur dölettiki gherb ittipaqdash küchlirige we hökümet nishanlirigha yéngi hujum qozghaydighanliqini élan qildi. Iraqtiki amérika armiyisi bolsa qarshilashquchi küchlerning hujumi ramizanning harpa küni toxtimighanliqini, lékin 2006 - yilgha qarighanda azayghanliqini bildürmekte.
Xitay hökümiti Uyghur yash - ösmürlirining rozi tutushigha cheklime qoydi
Uyghur élide ramizan éyining tentenisi siyasiy we ijtima'iy sewebler tüpeyli türkiye we se'udi erebistanlar bilen oxshash kölemde ötküzülmisimu, lékin Uyghurlar mewjüt shara'itlar astida yenila ramizanning diniy mejburiyetlirini imkaniyiti yar bergen da'iride ada qilip keldi. Igilishimizge qarighanda , Uyghur aptonom rayonida musulmanlar ramizan éyining tunji terewi namizini charshenbe küni oqughan bolup, ular peyshenbe küni seherde "sohurgha" qopidiken. Bu sözlerni qeshqer héytkar meschitining ismini ashkarilashni xalimaydighan bir xadimi radi'omiz muxbirining bu heqtiki su'allirigha jawab bergende tekitlidi.
Xitay hökümiti 2001 - yili amérikida yüz bergen 11 - séntebir weqesidin buyan, Uyghur élide diniy sorunlarni bashqurushni kücheytip, 18 yashtin töwen balilar we hökümet xizmetchilirining rozi tutushini, terewige bérishini cheklep kelmekte idi. Kishilik hoquq teshkilatlirining ashkarilishiche, rayondiki bezi mektepler ramizan éyida oqughuchilargha chüshlük tamaq béridighan, bezi organlar Uyghur kadirlarni chüshlük tamaqqa orunlashturidighan ehwallar körülgen. Amérika tashqiy ishlar ministirliqi 2006 - yilqi kishilik hoquq doklatida, Uyghur yash - ösmürlirining rozi tutushigha cheklime qoyulghanliqini tenqidligen idi. Qeshqer héytkar meschitining yuqiriqi xadimi, hökümetning ramizan éyida yash ösmürlerge cheklime qoymighanliqini bildürgen bolsimu, lékin u, yash ösmürlerning néme üchün héytkar meschitidiki terewige kelmigenliki heqqidiki su'alimizgha, "ular terewige kirishni xalimaydu " dep jawab berdi.
Yash ösmürlerning diniy telim élishini, ularning roza tutush we terewi namizigha bérishini cheklesh herikiti chet'eldiki Uyghur teshkilatliriningla emes, xelq'ara kishilik hoquqi teshkilatlirining tenqidige uchrawatqan mesililerning biridur. Merkizi nyu yorktiki kishilik hoquqni közitish teshkilati, Uyghurlar heqqidiki bir doklatida xitay da'irilirining diniy siyasitini tenqid qilip, xitay hökümiti islam dinigha "Uyghur milliy kimlikini kücheytidighan tüpki amillarning biri " dep qaraydighanliqini we bu xitayning tigh uchini diniy sahege qaritishigha sewebchi boluwatqanliqini ilgiri sürgen. Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit, radi'omizgha bergen bu heqtiki bayanatida Uyghurlarning ramizan bayrimini tebriklep," xitay hökümiti Uyghurlarning ramizan éyini islamning teleplirige uyghun shekilde shad - xoram ötküzüshige, diniy mejburiyetlirini nuqsansiz ada qilish we diniy örp - adetlirini ewladlirigha qaldurush hoquqigha hörmet qilishi kérek " dep körsetti. (Erkin)
Munasiwetlik maqalilar
- Mubarek ramizan éyi we roza tutushning xasiyiti
- D u q diniy ishlar komitéti 2007 - yilliq ramizan éyi murajiti élan qildi
- Alma-atida "qedir kéchisi " pa'aliyiti ötküzdi
- Uyghurlar qeysiride 800 kishilik iptar ziyapiti berdi
- Xitay da'iriliri ramizan éyida diniy bashqurushni téximu kücheytmekte
- Uyghur haji namzatliri qattiq bésimgha duch kelmekte
- Uyghurlar ramizan éyini qandaq ötküzüwatidu?
- Qazaqistanliq musulmanlar musteqilliqtin kéyin diniy erkinliktin keng behriman bolmaqta
- Uyghur élidiki musulmanlar kembeghellik we bésim ichide ötmekte
- D u q ramizan éyida Uyghurlarning nöwettiki weziyitini teshwiq qilishqa köngül bölmekte
- Türkiyidiki Uyghurlar ramizan éyida iptarlishish pa'aliyiti élip barmaqta
- Uyghurlarning dosti alip'arslan türkesh xatirilendi
- Kanadadiki Uyghurlar ramizan éyi munasiwiti bilen yighilish ötküzdi
- Türkiyidiki Uyghurlar ramzan éyida bir – birige méhri muhebbet körsetmekte