Sekkiz dölet yighini we rusiye-amérika munasiwetliri (2)

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

7-Ayning 15 - küni amérika, en'giliye, gérmaniye, fransiye, italiye, kanada, yaponiye we rusiye qatarliq sekkiz sana'et döliti bashliqlirining rusiyining sankitpétrburg shehiride ötküzmekchi bolghan yighinining muhim xelq'araliq siyasiy ehmiyetke ige ikenliki ilgiri sürülmekte.

Bu qétimqi yighin jeryanda amérika prézidénti jorji bush bilen rusiye prézidénti wladimir putin ayrim söhbetlishidu. Bu uchrishish washin'gton bilen moskwaning arisini illitish rolini oyniyalamdu yaki yoqmu dégen mesile közetküchilerning diqqitini jelip qilmaqta. Chünki, yéqinqi waqitlardin buyan washin'gton izchil halda moskwani démokratiyide chékinip ketkenlik we mustebitlik yoligha méngish bilen eyiblimekte hemde ikki memliket arisida soghuq urush weziyiti shekillinishke qarap yüzlen'gen idi.

Amérika dölet mejlis ezaliri rusiyini dawamliq tenqid qilmaqta

Amérika awazi radi'osining uchuridin melum bolushiche, 6-ayning 30-küni amérika dölet mejlisining kéngesh palatasida rusiyidiki démokratik tereqqiyat mesilisi heqqide bir ispat bérish yighini ötküzülgen bolup, buningda sankitpétrburgda échilidighan sekkiz dölet bashliqliri yighinining kün tertipi muzakire qilin'ghan.

Yighinda oqulghan doklatlarda rusiyining démokratik tereqqiyatining arqigha chékinip kétiwatqanliqi, prézidént putinning barliq hoquqlarni öz qoligha merkezleshtürüshke urunup, her qaysi rayonlarning bashliqlirining saylam arqiliq teyinlinishi bikar qiliwatqanliqi, ammiwi axbarat wasitilirigha bolghan kontrolluqning éship kétiwatqanliqi, parixorluqqa yol qoyulush bilen öktichilerge bolghan bésimlarning éship, hökümetke tewe emes teshkilatlarning bara-bara palech orun'gha chüshürüliwatqanliqi tenqid qilin'ghan. Hetta, bezi mejlis ezaliri amérikining bu qétimqi yighin'gha bayqut élan qilip, uninggha qatnashmasliqini teshebbus qilghan. Emma, bu bir qatar mesililerni nezerge alghan kéngesh palata tashqi ishlar komitétining bashliqi richard lugar yenila amérika qoshma shitatlirining dawamliq türde yawropa ittipaqi, yaponiye qatarliq memliketler bilen birlikte rusiye jemiyitini qollap, bu jaydiki démokratik tereqqiyatni ilgiri sürüshni otturigha qoydi.

Kéngesh palata ezasi jon beydin rusiyige qattiq pozitsiye qollinishni otturigha qoydi

Kéngesh palatasining tashqi ishlar komitétidiki jon beydin sekkiz dölet rehberlirini rusiyige nisbeten qattiq pozitsiye tutushqa chaqirghan. U,rusiyining özini qudretlik ulugh dölet hésablap, énérgiye menbelirini diplomatik tehdidler üchün ishlitip, öz etrapidiki qoshnilirigha bésim qilghanliqini hemde yawropani teminlewatan gaz sodisigha buzghunchiliq qilish üchün ukra'iniye bilen tebi'iy gaz jidili qozghighanliqini misal qilip körsitip, sekkiz dölet yighinigha qatnishidighan prézidént bushni bu yighindin paydilinip, yuqirida körsitilgen mesililer boyiche putinni agahlandurushqa chaqirdi.

Ötken peyshenbe küni amérika tashqi ishlar ministiri konda liza rayis moskwani ziyaret qilip, rusiye da'iriliri bilen 15-17-iyuldiki mezkur yighin heqqide pikir almashturghanda, yene bir qétim moskwa da'irilirigha amérikining démokratiye mesilisidiki tenqidini ipade qildi. Emma, rusiye prézidént apparatining mu'awin bashliqi wladimir suskop bu qétimqi yighinda wladimir putining rusiyining ichki mesililirini muzakire qilmaydighanliqini, rusiyining démokratiye jehette chékinip ketkenlik heqqidiki eyibleshlirini ret qilidighanliqini bildürdi.

Bir qisim közetküchiler yene 15-iyul küni sankit petereburgda échilidighan sekkiz dölet bashliqliri yighini jeryanida wladir putin bilen jorji bush ayrim uchrashqanda, putining yuqirida körsitilgen bir qatar mesililer boyiche bushqa chüshenche bérishi hemde özining meydanini ipade qilishi mumkinlikini, belki bu uchirishishning amérika-rusiye munasiwetlirini illitish rolini oynishi mumkinklikini perez qilishmaqta.

Rusiyining endishisi: öz térritoriyisi we tesir da'irisining dawamliq parchilinishidur. Xitay mutexessislirining tehlil qilishiche,, rusiyining amérikidin ensirigen bir nuqtisi shuki, yéqinda gherbning qollishi netijiside qara tagh jumhuriyiti sérbiyidin ayrilip, yugoslawiye üzül késil yoqilish bilen, qara tagh musteqil jumhuriyet boldi. Amérika bashliq gherb döletliri yene kosowaning musteqilliqini ilgiri sürüwatidu. Rusiye buni qet'iy xalimaydu. Buningdiki seweb, kosowa ammiwi awaz bérish arqiliq musteqilliqqa érishse, u chaghda, bu gruziye tewesidin chiqip kétip, rusiyige qétilimiz dewatqan abxaziye, jenubiy assétiye we azariye qatarliq bir qisim jumhuriyetlerning buningdin ülge élish xa'ishini keltürüp chiqirishi mumkin.

Hetta bir qisim rus analizchiliri rusiyining etrapida yüz bériwatqan mundaq ammiwi awaz bérish arqiliq musteqilliq yoligha méngish heriketlirining shimaliy kawkaziyidiki chéchiniye, qarachay, balqar qatarliq jumhuriyetler hemde wolga-ural boyliridiki tataristan, bashqurtistan we bashqilarmu ammiwi awaz bérish arqiliq musteqilliqni qolgha keltürüsh yoligha méngishigha tesir körsitishi mumkinlikini otturigha qoymaqta,. Ularning qarishiche, moskwa bu jehetlerde amérikidin jümlidin gherb döletliridin tolimu ensireydu.

Yene bir tereptin alghanda,, washin'gtonning gruziye, ukara'iniye bilen yéqin munasiwet ornitishimu rusiyini bi'aram qilghan bolup, ötken yilidiki bu döletlerdiki renglik inqilablar mokswani xapa qilghan idi. Xewerlerge qarighanda, sankitpétrburqa 10 kün qalghan bu künlerde yene prézidént jorji bush gruziye prézidénti mixa'il sakashiwilini dölet ziyariti qilish üchün washington'gha teklip qilghan.

Xu jintawmu sekkiz dölet yighinigha qatnishidu

Xitayning shinxu'a agéntliqining ashkarilishiche, xitay re'isi xu jintaw prézidént putinning teklipige bina'en sekkiz dölet yighini jeryanida ötküzülidighan tereqqi qilghan sekkiz dölet guruhi bilen tereqqi qiliwatqan döletler arisidiki söhbet dep atilidighan uchrishishqa ishtirak qilidu. Xu jintaw buningda xitayning tereqqi qilghan sekkiz dölet bilen bolidighan hemkarliqliri we bashqa mesililer boyiche öz köz qarishini otturigha qoyidu. Shuningdek putin bilen rusiye –xitay munasiwetliri mesilisi heqqide sözlishidu. Biraq, xitayning téxi tereqqi qilghan dunyawi sekkiz küchlük dölet qatarigha kirish musapisi yiraq bolup, béyjing bu salahiyetke érishishke intilmekte. Rusiye bilen xitay amérikini öz ichige alghan gherbning démokratik islahat telepliri shuningdek asiya rayonigha nisbeten herbiy-siyasiy we iqtisadiy jehetlerdin tesir körsitishige izchil qarshiliq körsetmekte. Gherbning tesirige taqabil turushta ularning meydani birdek bolmaqta hemde bir-biridin paydilanmaqta.

7-Ayning 15-künidiki uchrishishta jorji bush bilen wladimir putin mana shu yuqirida körsitilgen amérika –rusiye arisidiki bir qatar ixtilaplargha xatime bérip, ikki döletning özara chüshinishini ilgiri sürüshi belki amérika-rusiye munasiwetliridiki eslidiki illiq hawa kilimatni eslige keltürüshi mumkinmu yoq degen so'alning qoyulushi tebi'iy.

Jorji bush ilgiri wladimir putin bilen amérikida uchrashqanda uni "méning dostum"dep atighan idi. Qisqisi, putining dosti hésablinidighan xitay re'isi xu jintawmu ishtirak qilidighan bu yighin munasiwiti bilen kona dostlar jorji bush bilen wladimir putining dostluqi heqiqeten qaytidin küchiyemdu yaki ajizlishamdu ? bu so'algha kéyinki netijiler jawab béridu. (Ümidwar)