Mis heykeldin tughulghan jideller: éstoniye - rusiye diplomatik küreshliri

• Muxbirimiz ümütwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Baltiq déngiz boyidiki éstoniye, latwiye we litwa jumhuriyetlirining rusiye bilen bolghan munasiwetliride sabiq sowét ittipaqidin qalghan mesililer da'im talash-tartish tüsi élip kelmekte. Yéqinda éstoniye hökümiti bilen rusiye arisida yene bir meydan soghuqchiliq peyda boldi. Buninggha éstoniye hökümitining talin shehiridiki sabiq sowét ittipaqining weten urushi xatirisi üchün tikligen "sowét eskiri" ning mis heykilini éliwétish ishi seweb bolghan.

Mis heykeldin tughulghan majralar

Baltiq déngizi boyidiki sabiq sowét ittipaqi ittipaqdash jumhuriyiti éstoniye musteqilliqqe érishken on nechche yildin buyan mezkur dölettiki sowét ittipaqining her sahediki qalduqlirini qedemmu-qedem tazilmaqta. Emdiki nöwet tarixiy mesililerge qaritilghan.

Éstoniyining paytexti talin shehiridiki ikkinchi dunya urushining axirqi mezgilide sowét ittipaqi qizil armiyisining éstoniyini gitlér fashistlirining qolidin azad qilghanliqining simwoli bolghan " sowét eskiri" ning mis heykilini éliwétishitin kélip chiqqan majralargha baghliq rusiye -éstoniye munasiwetlirining jiddiyliship qalghanliqi, ikki heptidin buyan xelq'ara metbu'atlarning diqqitini tartip kelmekte.

Talin sheher merkizige ornitilghan mezkur "sowét eskiri"ning mis heykili mesilisi uzundin buyan éstoniye jama'iti ichide ghulghula qozghap kelgen bolup, bu mis heykelni éliwétish we yaki saqlap qélish heqqide parlaméntta muzakiriler élip bérilghan.

27-April küni, talin shehiride yashaydighan bir qisim ruslar we bashqa rus tilida sözlishidighan milletlerning wekilliri éstoniye hökümitining mis heykelni éliwétish qararigha qarshi naraziliq namayishi ötküzgen bolup, saqchilar bilen namayishchilar arisida toqunush yüz bergen. Namayishchilar urup-chaqqan we bulangchiliq qilghan bolup, netijide saqchilar xéli köp sandiki ademni qolgha alghan.

Éstoniye tashqi ishlar ministiri bayanat élan qilip, "rusiye hökümiti we rusiye metbu'atliri talinda yüz bergen qalaymiqanchiliqtiki jawabkarliqini zimmisige élish kérek, chünki, rusiye metbu'atliri éstoniye heqqidiki emeliy bolmighan uchurlarni tarqatqan" dégen.

Éstoniye hökümiti bu namayish we qalaymiqanchiliqlarning arqisida rusiye hökümiti barliqini, rusiye metbu'atlirining namuwapiq uchur tarqitish arqiliq kishilerni qalaymiqanchiliqqa ündigenlikini tenqid qilghan. Heqiqeten, 26-april küni éstoniye hökümiti talindiki mezkur sowét eskiri heykilini ornidin élishqa bashlighanda rusiye dölet dumasi derhal inkas qayturup, éstoniyini tenqid qilghan bolup, dölet dumasining ezasi bafkof "9-may fashizimgha qarshi urush ghalibiyet küni harpisida éstoniyining bu heykelni éliwétishi meqsetlik heriket, éstoniyining bu qilmishi fashizmgha qarshi jeng qilip qurban bolghan rusiye jengchilirige qilin'ghan hörmetsizlik bolup qalmastin belki, rusiye hökümiti we rusiye xelqining rayini hörmet qilmighanliq, shunga rusiye éstoniye bilen bolghan diplomatik munasiwetni üzüshi lazim" dep telep qilghan.

Rusiye dumasidiki bu inkas meydan'gha chiqqanning etisi talin shehiride chong qalaymiqanchiliq yüz bergen, talin da'iriliri weqeni biwasite moskwagha baghlighan. Arqidinla rusiye dumasining xelq'ara ishlar komitétining re'isi éstoniyining inkasini ret qilip, bu qalaymiqanchiliqni rusiyning keltürüp chiqarmighanliqini, emma, bu munasiwet bilen rusiyining éstoniyige bésim ishlitidighanliqini tekitligen.

Rusiye éstoniyige iqtisadiy bésim qilmaqchi

B b s agéntliqining uchurigha asaslan'ghanda, rusiye mu'awin bash ministiri sérgéy iwanof bu munasiwet bilen rusiyiliklerdin éstoniye mallirini sétiwalmasliqi, rusiye shirketlirining éstoniye mallirini import qilmasliqini telep qilghan. Netijide, éstoniyige tijarette chek qoyush bashlan'ghan bolup, nöwette, éstoniyining yéza igilik mehsulatlirini sétiwalidighan rusiye shirketliri bu telepke awaz qoshqan.

Hetta bir qisim siyasiyonlar éstoniyini gaz bilen teminleshni toxtitishni telep qilghan. Rusiye siyasiyonliri iqtisadiy bésim yeni bayqut élan qilish arqiliq éstoniyidin intiqam élishni teshebbus qilmaqta.

Rusiyining "strana.Ru" uchur torining xewirige asaslan'ghanda, 1-may küni talin shehiridiki ruslarning partiyisi hökümetning namayish qilishni cheklishige qarimay, rus medeniyet merkizi yénida naraziliq namayishi ötküzüp, éstoniye bash ministirini wezipisidin istipa bérishke chaqirghan.

Éstoniyning mis heykelni éliwétishining arqa körünishi

Éstoniye hökümiti rusiyining meydanigha inkas qayturup, özlirining mezkur mis heykelni chéqiwetmigenlikini, uni peqet talin shehiridiki herbiyler qebristanliqigha yötkep, 9-may ghalibiyet bayrimi küni qaytidin yopuq achidighanliqini, bu murasimgha rusiyiliklerningmu qatnishidighanliqini bildürgen.

Shuning bilen bir waqitta yene, éstoniye da'iriliri rusiyige reddiye bérip, éstoniyining musteqil dölet ikenliki, rusiyining bashqilarning ichki ishlirigha arilishish hoquqi yoqliqi'i, éstoniyining hergizmu bashqilarning bésimigha boysunmaydighanliqini jakarlighan.

Éstoniye hökümiti we xelqi talin shehiridiki mezkur mis heykelni sabiq sowét ittipaqining éstoniyini bésiwalghanliqining simwoli dep chüshen'gen bolup, sowét ittipaqi buni éstoniye azadliqining simwoli dep hésablighan. Rusiye da'iriliri yenila mezkur idiyide bolghan.

Éstoniyiliklerning qarishiche, baltiq déngiz boyidiki éstoniye, latwiye we litwa eslide musteqil döletler bolup, 1940-yilliri ularni sowét ittipaqi bésiwalghan. Ikkinchi jahan urushi mezgilide gitlér gérmaniyisi bu yerni igilep, gérmaniye peres yerlik hakimiyet qurghan. -1944Yili, sowét armiyisi qaytidin éstoniye qatarliq bu üch jumhuriyetni igiliwalghan idi.

Bu qétim latwiye, litwa we finlandiye hökümiti éstoniyining sowét eskirining heykilini yötkiwétishini qollighan. Tarixiy mesililer da'im baltiq déngiz boyidiki jumhuriyetler bilen rusiye hökümitining arisida talash-tartish tüsi alghan bolup, hetta téxi yéqindila 1939-yilidiki gérmaniye bilen sowét ittipaqi tashqi ishlar ministirliri arisida tüzülgen baltiq boyining teqdirige a'it kona kélishim maddiliri mesilisi heqqide baltiq jumhuriyetliri bilen rusiye arisida munazire yüz bergen idi. (Ümidwar)