Rusiyining amur oblastida xitaygha qarshi dolqun qozghilishidin endishe qilinmaqta

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

2002 – Yili 6 – séntebir küni bir xitay ayal xéylongjyang ölkisining xéyhé deryasi boyida xitayning bilen rusiye chégirsining xitay teripidiki chégra téshi boyida. Ötken yekshenbe küni xéyxédiki shinshi méhmanxanisida rusiyining amur oblastining tambow rayonidin kelgen ikki neper ayal hujumgha uchrighan. AFP

Rusiyining "news.ru" Uchur torining xewiride körsitilishiche, xéylongjang ölkisining rusiye bilen chégra xéyxé shehiridiki shinshi méhmanxanisida ötken yekshenbe küni amur oblastining tambow rayonidin kelgen ikki neper ayal hujumgha uchrap, ularning biri neq meydanda pichaq tiqip öltürülgen, yene bir nepiri yarilandurulghan shuningdek uning somkisi bulap kétilgen. Ölgüchining jesiti we yarilan'ghuchi seyshenbe küni blagawéshénsk shehirige élip kélin'gen.

Rusiye metbu'atining ashkarilishiche, bu ikki rusiyilik ayalning xitayda néme qilghanliqi éniq emes, lékin rusiye tewesidiki blagawéshénsk shehiri bilen xitay tereptiki xéyxé shehiri peqet amur deryasi arqiliq ayrilip turghanliqi üchün ikki terep ademliri bir-birige kélip soda qilishidiken. Amur oblastidikiler da'im xitayning xéyxé shehirige kélidiken.

Bu tunji qétimliq weqe emes

Rusiyining "xewerler" agéntliqining uchuridin qarighanda, rusiye puqrasining mezkur sheherde öltürülüsh weqesi tunji qétim emes, 2005-yili féwralda blagawéshénsk shehiridin kelgen bir top rusiyilik sayahetchi bilen yerlik xitay yashliri xéyxédiki bir tansixanida jédelliship qélip, netijide besh neper rusiyilik pichaq yégen. Bularning ichide bir nepiri neq meydanda pichaq sélinip öltürülgen. Rusiye hökümitining telipige bina'en xitay terep jinayetchilerni tutup, qatilgha muddetsiz qamaq jazasi, qalghanlirigha bir qanche yildin türme jazasi bergen idi. Bu déloni bir terep qilish bir yérim yilgha sozulghan bolup, buninggha ikki dölet diplomatiye we qanun organliri yéqindin diqqet qilghan.

Xitaygha qarshi intiqam xaraktérliq weqelerning küchiyishidin endishe qilinmaqta

Bu qétim rusiyilik ikki neper ayalning hujumgha uchrap, birsining öltürülüsh weqesidin kéyin, amur oblastliq teptish idarisi ichki ishlar organliridin jemiyet bixeterlikini qoghdashni kücheytishni telep qilghan.

Xewerde yézilishiche, teptish idarisi rusiyining intérfakis agéntliqigha " xéyxé shehiride yüz bergen weqege baghlinishliq amur oblasti ahalisi bilen bu yerdiki xitay puqraliri arisida milletler munasiwitige baghlinishliq qanun'gha xilap qilmishlar we jinayetchiliklerning yüz bérip qélishining aldini élish üchün amur oblasti ichki ishlar idarisi we rusiye bixeterlik orginining yerlik tarmigha, munasip charilerni qollinish heqqide agahlandurush bérdi" dep bildürülgen.

Weqening arqa qandaq arqa körünishi bar

Amur oblasti da'irilirining yerlik rusiyilikler bilen xitay puqraliri arisida qanun'gha xilap qilmishlarning yuqiri dolquni peyda bolup qélishidin endishe qilishining melum asasi bar bolup, rusiye metbu'atliridiki uchurlardin qarighanda xitay bilen chégrilinidighan rayonlarda xitay qanunsiz köchmenlirining köpiyip, soda, ishlepchiqirish sahesini kontrol qiliwélishini öz ichige alghan ehwallar shuningdek yene bashqa her xil sewebler tüpeylidin xitaygha qarshi hem "xitay tehdidi" keypiyatliri künsayin kücheymekte.

Rusiyide hazirghiche zadi qanchilik xitay barliqi éniq melum bolmisimu, lékin, bir qisim menbeler bir qanche milyon xitayning rusiyige taralghanliqini éytishmaqta.

Buninggha yene ötken yili amur deryasining süyining xitaydiki bir ximiyilik zawodning partlap, bulghinip kétishidin kélip chiqqan ixtilaplarmu qoshulghan.

Uningdin bashqa yene téxi yéqinda rusiyining moskwa, sankitpétérburg, chita qatarliq sheherliride xitay puqralirigha hujum qilip, öltürüsh weqeliri sadir bolghandin sirt yene rusiye hökümiti xitay qanunsiz puqralirini cheklesh üchün bir qatar charilerni qollan'ghan .

Shuning bilen bir waqitta yene rusiyidiki köchmenlerni tizimgha élip, ulargha turush ruxsiti bérish belgilimisige xitaylar kirgüzülmigenliki hemde chet'el sodigerlirining parche we top mal sétishigha chek qoyulghanliqi bilen nurghunlighan xitay puqraliri rusiyide turalmay kétishke mejbur bolghan. Uchurlardin qarighanda, rusiye texminen 100 ming xitay puqrasini heydiwétishni pilanlighan iken.

Rusiye-xitay munasiwetliri tarixtiki eng yaxshi weziyette turmaqta

Rusiye we xitay hökümetliri özlirining munasiwetlirige yuqiri baha bérip, tarixtiki eng yaxshi weziyetke kirgenlikini mu'eyyenleshtürsimu, biraq xelq ichidiki bu xil toqunush weqelirining köpiyishining oxshashla ikki dölet munasiwetlirini jiddiyleshtürüp qoyushi mumkinliki ilgiri sürüldi. Elwette, rusiyiliklerde "xitay tehdidi" köz qarishining mewjut ikenliki sir emes, xitay puqralirida bolsa " char rusiye bizning bir yérim milyon kiwadrat kilométir zéminimizni tartiwalghan, wladiwostok, xabarowsk, blagawéshénsk qatarliq jaylar bizning yerlirimiz idi" deydighan idiye tarix derslikliride ögitilgen.

Xitayche " jungxu'a qehrimanliri " dep atalghan bir intérnet sehipiside "rusiye igiliwalghan zéminlirimizni qayturiwélishimiz lazim" deydighan milletchilik mulahiziliri otturigha qoyulghan.(Ümidwar)