Хуҗинтавниң москва зиярити вә "хитай йили" паалийити

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

2005 ‏- Йили 1- июл күни, хитай рәиси ху җинтав билән русийә президенти путин кремлин сарийида. AFP

Русийә билән хитайниң истратегийилик шериклик мунасивәтлири күнсайин күчәймәктә, русийә вә хитай алий рәһбәрлириниң өзара дөләт ишлири зиярәтлириму үзлүксиз давамлишиш билән биргә улар өз мунасивәтлиригә юқири баһа берип, нөвәттә бейҗиң-москва мунасивәтлириниң тарихтики әң яхши һаләттә икәнликини муәййәнләштүрмәктә.

Хитай ташқи ишлар министирлиқи дөләт рәиси ху җинтавниң 26-марттин 28-мартқичә русийидә дөләт ишлири зиярити елип берип, русийә президенти владимир путин билән икки дөләтниң көп тәрәплимилик һәмкарлиқлири һәққидә сөһбәтлишидиғанлиқи шуниңдәк бир қатар келишимләрни имзалайдиғанлиқи болупму, путин билән биргә "хитай йили " паалийитиниң ечилиш мурасимиға иштирак қилидиғанлиқини хәвәр қилди. Бу, хуҗинтавниң рәислик вәзиписини атқурғандин буянқи русийигә қаратқан үчинчи қетимлиқ дөләт зиярити болуп, у владимир путин билән башқа җайлардики хәлқаралиқ сорунлардиму давамлиқ учришип, хитай –русийә һәмкарлиқлирини техиму раваҗландуруш һәмдә хәлқара вә район характерлиқ мәсилиләрдә пикир алмаштурушни давамлаштуруп кәлгән иди.

Хитай ташқи ишлар министирлиқиниң учурлириға таянғанда, ху җинтавниң бу қетимқи зиярәт күн тәртипи өзгичә болуп, у "хитай йили" паалийити вә хитай дөләт көргәзмисиниң ечилиш мурасимиға иштирак қилғандин сирт йәнә русийә баш министири фрадкоп, дөләт думасиниң башлиқи глезноп қатарлиқ юқири дәриҗилик әрбаблар биләнму көрүшиду. У йәнә татаристан җумһурийитиниг пайтәхти қазанни зиярәт қилип, татарситан җумһур рәиси минтәмир шәмийев билән көришидикән.

Русийә йили вә хитай йили

Русийә вә хитай рәһбәрлири буниңдин бир қанчә йил илгири учрашанда икки дөләт айрим –айрим һалда "русийә йили" вә "хитай йили" паалийити өткүзүшкә келишкән болуп, алди билән хитай 2006-йили русийә йили паалийити өткүзди. Бейҗиңдики ечилиш мурасимиға путин чоң бир вәкилләр өмикини башлап келип қатнашқан болуп, бу җәрянда хитай үч йүз қетимдин артуқ паалийәт елип барди, русийиниң 65 областиниң башлиқлири хитайға зиярәткә кәлди. Хитай русийә йили паалийитигә зор мәбләғ чиқим қилғандин сирт йәнә 500 миң адәмни паалийәткә қатнаштурған иди.

Келишим бойичә бу қетимқи нөвәт йәни " хитай йили" өткүзүш русийигә кәлгән болуп, русийә тәрәп 200 хилдин артуқ паалийәт тәшкилләйдиғанлиқини билдүргән. 2007-Йили "хитай йили" дәп бекитилгән.

Хитай оз күчини намайән қилмақчи

Шинхуа агентлиқиниң учуридин мәлум болушичә, хитай бу қетимқи хитай йили паалийити җәрянида хитай дөләт әһвали көргәзмиси ечишни пиланлиған болуп, буниңда 31 өлкә, аптоном район вә шәһәрниң 200 нәччә оргини енергийә, машинисазлиқ, аптомобил техникиси, аилә електир саһәсигә аит 150 миң хилдин артуқ түрлүк саһәниң мәһсулатлирини көргәзмә қилип, тәхминән 4 милярт доллар қиммитидә иқтисадий –сода келишими түзүши мумкин.

Хәлқара вә район характерлиқ мәсилиләр

Шинхуаниң ашкарилишичә, хитай рәиси ху җинтав русийә зиярити җәрянида владимир путин билән хәлқара вә район характерлиқ бир қатар мәсилиләр бойичиму пикир алмаштуруп, икки тәрәпниң хәлқара ишлардики истратегийилик һәмкарлиқ, хәлқара терроризмға қарши күрәштики һәмкарлиқни күчәйтиш, иран вә шималий корийә ядро мәсилилиси һәмдә оттура шәрқ кризиси вә шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати шуниңдәк б д т ислаһати қатарлиқ көп тәрәплимилик хәлқаралиқ вә район характерлиқ мәсилиләр бойичә көз қараш һәм тәклиплирини музакирә қилиду.

Арқа көрүниши

Русийә –хитай мунасивәтлириниң күчийиши һәмдә хитай рәиси ху җинтавниң бу қетимқи зиярити муһим хәлқаралиқ арқа көрүнүшкә тоғра кәлгән болуп, йеқинда америка билән русийә арисида шәрқий явропада башқурулидиған бомбидин мудапиә көрүш системиси орнитиш мәсилисидә ихтилап келип чиқип, русийә америкидин нарази болди һәмдә вашингтон рәһбәрлирини әйибләп, өзлириниң техиму күчлүк башқурулидиған бомба ясайдиғанлиқини тәкитлиди. Русийә армийиси баш шитаб башлиқи балуйевский бейҗиңни зиярәт қилип, бу йил 7-айда хитай-русийә бирләшмә һәрбий манивәр өткүзүш пиланини музакирә қилди.

Русийә билән хитай шималий атлантик окян әһди тәшкилатиниң шәрққә кеңийишигә үзлүксиз нарази болди шуниңдәк америкиниң оттура асияда һәрбий-сиясий тәсир орнитиштин давамлиқ әндишә қилди. Ирақ, иран мәсилиси җүмлидин иран ядро мәсилисидә асасән дегүдәк ортақ мәйданда туруп, ғәрбкә қарши позитсийидә болуп кәлди. Русийә билән хитай йәнә чечинийә вә уйғур мустәқилчилириниң һәркитини хәлқара террозимниң бир қисими дәп бәкитип, буларға бирликтә қарши турушни күчәйтип кәлди һәмдә оз чегралирини толуқ бекити.

Бир қисим көзәткүчиләрниң қаришичә, русийә билән хитай өзлириниң ички вә ташқи сиясий истратегийилик мәнпәәтлиридин чиқиш қилип, туруп өзара мунасивәт орнатқан болуп, улар арисидики мунасивәт бир-биридин пайдилинишни асас қилған. (Үмидвар)