Xujintawning moskwa ziyariti we "xitay yili" pa'aliyiti

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

2005 ‏- Yili 1- iyul küni, xitay re'isi xu jintaw bilen rusiye prézidénti putin krémlin sariyida. AFP

Rusiye bilen xitayning istratégiyilik shériklik munasiwetliri künsayin kücheymekte, rusiye we xitay aliy rehberlirining özara dölet ishliri ziyaretlirimu üzlüksiz dawamlishish bilen birge ular öz munasiwetlirige yuqiri baha bérip, nöwette béyjing-moskwa munasiwetlirining tarixtiki eng yaxshi halette ikenlikini mu'eyyenleshtürmekte.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi dölet re'isi xu jintawning 26-marttin 28-martqiche rusiyide dölet ishliri ziyariti élip bérip, rusiye prézidénti wladimir putin bilen ikki döletning köp tereplimilik hemkarliqliri heqqide söhbetlishidighanliqi shuningdek bir qatar kélishimlerni imzalaydighanliqi bolupmu, putin bilen birge "xitay yili " pa'aliyitining échilish murasimigha ishtirak qilidighanliqini xewer qildi. Bu, xujintawning re'islik wezipisini atqurghandin buyanqi rusiyige qaratqan üchinchi qétimliq dölet ziyariti bolup, u wladimir putin bilen bashqa jaylardiki xelq'araliq sorunlardimu dawamliq uchriship, xitay –rusiye hemkarliqlirini téximu rawajlandurush hemde xelq'ara we rayon xaraktérliq mesililerde pikir almashturushni dawamlashturup kelgen idi.

Xitay tashqi ishlar ministirliqining uchurlirigha tayan'ghanda, xu jintawning bu qétimqi ziyaret kün tertipi özgiche bolup, u "xitay yili" pa'aliyiti we xitay dölet körgezmisining échilish murasimigha ishtirak qilghandin sirt yene rusiye bash ministiri fradkop, dölet dumasining bashliqi gléznop qatarliq yuqiri derijilik erbablar bilenmu körüshidu. U yene tataristan jumhuriyitinig paytexti qazanni ziyaret qilip, tatarsitan jumhur re'isi mintemir shemiyéw bilen körishidiken.

Rusiye yili we xitay yili

Rusiye we xitay rehberliri buningdin bir qanche yil ilgiri uchrashanda ikki dölet ayrim –ayrim halda "rusiye yili" we "xitay yili" pa'aliyiti ötküzüshke kélishken bolup, aldi bilen xitay 2006-yili rusiye yili pa'aliyiti ötküzdi. Béyjingdiki échilish murasimigha putin chong bir wekiller ömikini bashlap kélip qatnashqan bolup, bu jeryanda xitay üch yüz qétimdin artuq pa'aliyet élip bardi, rusiyining 65 oblastining bashliqliri xitaygha ziyaretke keldi. Xitay rusiye yili pa'aliyitige zor meblegh chiqim qilghandin sirt yene 500 ming ademni pa'aliyetke qatnashturghan idi.

Kélishim boyiche bu qétimqi nöwet yeni " xitay yili" ötküzüsh rusiyige kelgen bolup, rusiye terep 200 xildin artuq pa'aliyet teshkilleydighanliqini bildürgen. 2007-Yili "xitay yili" dep békitilgen.

Xitay oz küchini namayen qilmaqchi

Shinxu'a agéntliqining uchuridin melum bolushiche, xitay bu qétimqi xitay yili pa'aliyiti jeryanida xitay dölet ehwali körgezmisi échishni pilanlighan bolup, buningda 31 ölke, aptonom rayon we sheherning 200 nechche orgini énérgiye, mashinisazliq, aptomobil téxnikisi, a'ile éléktir sahesige a'it 150 ming xildin artuq türlük sahening mehsulatlirini körgezme qilip, texminen 4 milyart dollar qimmitide iqtisadiy –soda kélishimi tüzüshi mumkin.

Xelq'ara we rayon xaraktérliq mesililer

Shinxu'aning ashkarilishiche, xitay re'isi xu jintaw rusiye ziyariti jeryanida wladimir putin bilen xelq'ara we rayon xaraktérliq bir qatar mesililer boyichimu pikir almashturup, ikki terepning xelq'ara ishlardiki istratégiyilik hemkarliq, xelq'ara térrorizmgha qarshi küreshtiki hemkarliqni kücheytish, iran we shimaliy koriye yadro mesililisi hemde ottura sherq krizisi we shangxey hemkarliq teshkilati shuningdek b d t islahati qatarliq köp tereplimilik xelq'araliq we rayon xaraktérliq mesililer boyiche köz qarash hem tekliplirini muzakire qilidu.

Arqa körünishi

Rusiye –xitay munasiwetlirining küchiyishi hemde xitay re'isi xu jintawning bu qétimqi ziyariti muhim xelq'araliq arqa körünüshke toghra kelgen bolup, yéqinda amérika bilen rusiye arisida sherqiy yawropada bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisi ornitish mesiliside ixtilap kélip chiqip, rusiye amérikidin narazi boldi hemde washin'gton rehberlirini eyiblep, özlirining téximu küchlük bashqurulidighan bomba yasaydighanliqini tekitlidi. Rusiye armiyisi bash shitab bashliqi baluyéwskiy béyjingni ziyaret qilip, bu yil 7-ayda xitay-rusiye birleshme herbiy maniwer ötküzüsh pilanini muzakire qildi.

Rusiye bilen xitay shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilatining sherqqe kéngiyishige üzlüksiz narazi boldi shuningdek amérikining ottura asiyada herbiy-siyasiy tesir ornitishtin dawamliq endishe qildi. Iraq, iran mesilisi jümlidin iran yadro mesiliside asasen dégüdek ortaq meydanda turup, gherbke qarshi pozitsiyide bolup keldi. Rusiye bilen xitay yene chéchiniye we Uyghur musteqilchilirining herkitini xelq'ara térrozimning bir qisimi dep bekitip, bulargha birlikte qarshi turushni kücheytip keldi hemde oz chégralirini toluq békiti.

Bir qisim közetküchilerning qarishiche, rusiye bilen xitay özlirining ichki we tashqi siyasiy istratégiyilik menpe'etliridin chiqish qilip, turup özara munasiwet ornatqan bolup, ular arisidiki munasiwet bir-biridin paydilinishni asas qilghan. (Ümidwar)