Һәмкарлиқ вә рәқиблик билән толған русийә - хитай содиси

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

2007- Йили, русийә билән хитай арисидики һәмкарлиқларда бир қатар көрүнәрлик нәтиҗиләр қолға кәлгән болуп, бу асаслиқи русийидә елип берилған хитай йили паалийити һәмдә русийә тәвәсидә өткүзүлгән русийә-хитай бирләшмә һәрбий маневири шуниңдәк сода саһәсидики илгириләшләрдә алаһидә гәвдилиниду. Хитай мулаһизичилири 2007- йилиниң хитай -русийә һәмкарлиқлириға зор мувәппәқийәтләрни елип кәлгән һәмдә икки дөләт һөкүмәтлири вә хәлқи арисидики достлуқ, һәмкарлиқ мунасивәтлириниң техиму күчәйгән бир йил болғанлиқини баһалимақта. Бирақ, русийидә буниң әксичә инкаслар мәвҗут болуп, бир қисим хитай мәсилилири тәтқиқатчилири, болупму, сода-санаәт саһәсидики әрбаблар 2007- йили русийә билән хитай арисидики содида тәңпуңсизлиқ көрүлгәнликини билдүрүшмәктә.

Хитай билән русийә арисидики сода русийә үчүн пайдисиз тәрәпкә йүзләнгән

Русийә сиясийонлири вә байлиқ һәм сода саһәсидики бир қисим әрбаблар арисида әзәлдинла русийиниң нефит, тәбиий газ, алюмин вә башқа истратегийилик байлиқлири шуниңдәк хам әшялирини хитайға көпләп сетиш, униң әксичә хитайниң йеник санаәт маллирини импорт қилишқа қарши туруш кәйпияти күчлүк болсиму, лекин еһтияҗ түпәйлидин икки дөләт содиси бәрибир күнсайин тәрәққи қилишқа қарап йүзләнгән иди.

Русийә-хитай алий рәһбәрлириниң һәр қетимлиқ учришишлирида сода миқдарини ашуруш алаһидә тәкитләнгән болуп, бу йил икки тәрәп сода миқдари 47 милярд доллардин ешип кәткән. Америка авази радиосиниң бу һәқтә елан қилған тәпсилатида көрситилишичә, русийә -хитай карханичилар җәмийитиниң башлиқи китофниң ейтишичә, гәрчә икки дөләт сода миқдари ашқан болсиму, әмма һазир русийә-хитай содиси русийигә пайдисиз йөнилишкә қарап маңған болуп, русийиниң енергийә мәһсулатлири вә хам әшялири хитайниң һәр хил таварлириға алмаштуруш һалитигә қалған. Китофниң қаришичә, бундақ сода әмәлийәттә русийә үчүн яхшилиқ елип кәлмәйдиған әһвал икән.

Русийә йирақ шәрқ институтиниң тәтқиқатчиси пожарковниң қаришичә, хитай 2007- йили русийигә өзиниң техника мәһсулатлириниң сетишни ашурған болуп, буларниң ичидә аилә електир сайманлири вә аптомобиллар болған. Униңдин башқа йәнә алтун буюмларниң екиспортиму көрүнәрлик дәриҗидә ашурулған. Бу русийиниң рәңлик метал содиси үчүн риқабәт пәйда қилған.

Русийиниң хитайға екиспорт қилиши юқири әмәс

Хитай русийиниң үчинчи сода шерики болуп, биринчи орунда германийә, иккинчи орунда голландийә туриду. Хитай қанчилик тиришчанлиқ көрсәткән билән бәрибир русийиниң биринчи сода шериклик дәриҗисигә айлиналмиған. Әмма, хитай мумкин қәдәр өзиниң русийә қаратқан екиспорт миқдарини ашурушни халайду. Бу йил русийиниң хитай билән елип барған содиси сәккиз милярд долларға йәткән йетип, өткән йилидикидин %8.6 Ашқан. Униң әксичә,хитайниң русийигә қаратқан екиспорт миқдари өткән йилидин %81 ашқан.

Бу йил хитайниң русийигә сатқан аптомобил, машинисазлиқ үскүнилири, химийә санаәт мәһсулатлириниң миқдари ашқан болуп, хитай булардин башқа йәнә русийигә қурулуш материяллири, йемәк-ичмәк, кийим-кечәк, аилә буюмлири вә башқиларни екиспорт қилған. Русийә анализчилири бу әһвалларниң русийиниң дөләт мәнпәәти вә иқтисадий үчүн пайдисиз икәнликини нәзәргә елип, хитайға қаратқан сода вә енергийә һәм хам әшя миқдарини азлитишни тәшәббус қилған.

Хитай енергийә содисида көзлигән мәқситигә йетәлмиди

Русийә агентлиқлириниң хәвәр қилишичә, русийә -хитай иқтисадий һәмкарлиқлири мутәхәссислири бу йилқи икки дөләт содисини хуласиләп, 2007- йили русийә билән хитайниң енергийә содисида хитайниң көзлигән мәқситигә йетәлмигәнлики, енергийә содиси йәни русийиниң хитайға сатқан нефитлириниң миқдариниң өткән йилидикидин көп төвәнләп кәткәнликини оттуриға қойди. Бирақ, русийиниң нефит содиси өткән йилидин ашқан болуп, русийә асаслиқ нефит вә тәбиий газлирини явропаға експорт қилған.

Хитай 2006- йили японийини арқида қалдуруп, дуня бойичә биринчи чоң нефит импорт қилидиған дөләткә айланған. Хитайниң нефит вә тәбиий газға болған еһтияҗи йилдин йилға ашқан болуп, көпинчә көзәткүчиләр кәлгүсидә хитайниң дуняда енергийә йетишмәслик әһвалини кәлтүрүп чиқиридиған апәтлик күчкә айлиниши мумкинликини пәрәз қилмақта. Шуңа, хитайму өзиниң русийә, оттура асия вә башқа дөләтләр билән болған енергийә содисини ашурушқа интилгән болуп, русийә униң муһим нишани. Бу нуқтини яхши чүшәнгән русийиликләр хитайни енергийә билән тәминләшни қисқартиш вә қисиш чарилирини қолланған. Шуңа, 2007- йили, русийә хитайға сатидиған нефит миқдарини азлатқан вә електир баһасини өлтүрүвалғанлиқини үчүн хитайму бу йил русийидин алдиған електирни тохтитишқа мәҗбур болған.

Русийә - хитай арисидики тәбиий газ сода баһасида пүтүшүм болмиғанлиқи үчүн сөһбәттә илгириләш көрүлмигән. Бу йил йәнә русийә тәбиий газ ширкитиниң қарши туруши билән хитай сахалин арилиниң тәбиий газлирини сетивелиштин мәһрум қалған һәм хитай билән русийә арисида ятқузулмақчи болған нефит туруба қурулуши кечиктүрүлгән. Мулаһизичиләр, бу әһвалдин русийә-хитай мунасивәтлириниң йәнила турақсиз вә өзара пайдилиниш һәм бир-бирини йошурун рәқип һесаблаш һалитидә икәнликини җәзимләштүрмәктә. (Үмидвар)