Uyghurlarda salamlishish en'enisi

• Muxbirimiz ömerjan toxtining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Uyghurlarda ikki kishi öz ar uchrashqinida bir- birige salam bérish aditi eng qedimiy en'enilerdin sanilip kelmekte. Uyghurlar salamlishishni milliy exlaq we diniy qa'ide yosun qataridin sanaydu. Salamlishish kishiler otturisida méhri - muhebbetni dawam qildurush we köngüllerni jelp qilishta eng zor séhriy küchke ige bir ishtur. Insanlar arisida bir- biri bilen salamlishish aditi ular barliqqa kelgendin béri mewjut bolup kelgen bolsimu, Uyghurlarda öz ara salamlishishning ehmiyiti chong, mezmuni nahayiti moldur.

Uyghurlarda salamlishishning özgichiliki

Uyghurlarda salamlishish bezide qol éliship, bezide quchaqliship körüshüsh yoli bilen bolidu. Da'im körüshüp turidighanlar arisida qol éliship körüshüsh qisqartilidu. Quchaqlishish téximu qisqartilidu. Beziler bir tereptin salamliship, bir tereptin ong qolini kökrekke qoyidu. Bu salamning chin yürektin chiqqanliqini, chin dilidin amanliq tiligenlikini ipadileydu. Beziler ong qolini bérip körüshüp, sol qolini qarshi terepning ong bilikige qoyidu. Bu bedenning bir pütünlikini we salamlashquchilarning xuddi bir a'ile kishilirige oxshash yéqin ikenlikini ipadileydu.

Salamlishishning qa'idisi

Mekke mukerreme shehiride turushluq wetenperwer yash alim sirajiddin ezizi salamlishishning qa'ide - yosunliri üstide toxtilip mundaq dédi: " salamni awwal bashlash sünnet bolsa, uni qayturush perzdur. Allah tala qur'an kerimde mundaq dégen:" silerge biraw salam berse, uninggha téximu yaxshi salam bilen jawab béringlar yaki uning salimini eynen qayturunglar"dep körsetken. Ayettiki, téximu yaxshi salam bilen jawab bérish "essalamu eleykum yeni(allahning amanliqi silerge bolsun)"dep salam bergen kishige: "we'eleykum essalam, werehmetullahi we berekatuhu yeni(allahning amanliqi, rehmiti we berikiti silerge bolsun)" dep jawab qayturush, salamini eynen qayturush dégenlik:" we eleykum essalam yeni(silergimu allahning amanliqi bolsun)"dep jawab qayturushtur."

Sirajiddin hajimning éytishiche, salam bergüchi gerche yalghuz birla kishi bolsimu, uning salimini qayturushta "eleykum"yeni(silerge...)Dep qayturulidu. Chünki qarshi terep "köpchilik"ning wekili dep qarilidu. Buningda musulmanlar otturisidiki barawerlik we birlik eks ettürülgen.

Musulmanlarda salamlishishning ehmiyiti

Ikki kishi uchrashqinida bir - birige salam bérishi dunyada herkim yaqturidighan güzel exlaq we ésil pezilettur. Peyghember eleyhissalam mundaq dégen:" bir musulmanning yene bir musulman'gha öteshke tégishlik heqliri 6 bolup, ular: uchrashqanda salam bérish, chaqirsa bérish, nesihet sorisa nesihet qilish, chüshkürse "elhemdu lillah"déyish, késel bolup qalsa yoqlash, ölüp ketse namizigha bérish."

Peyghember eleyhissalam yene mundaq dégen:" siler mömin bolmighiche jennetke kirelmeysiler, bir - biringlarni söymigiche mömin bolalmaysiler. Silerge bir- biringlarni söyidighan ishni körsitip béreymu? undaqta, aranglarda salamlishishni omumlashturunglar."

Peyghember eleyhissalam yene bir hediside:" silerge yehudiylardin yaki xristi'anlardin biri salam qilsa, silermu ulargha" o'e eleykum (yeni: silergimu shundaq bolsun)"dep jawab qayturunglar"dep körsetken.

"Islam"sözi bilen "salam" sözining erebche tüp yiltizi bir bolup, her ikkisi "tinchliq" dégen menini ipadileydu. Bu musulmanliqning tinchliqni teshebbus qilidighanliqini ipadiliginidin tashqiri, salamlishishning neqeder muhim ikenlikini bildüridu. Salamlishish pütün insaniyetning neziride eng ésil en'ene sanilidighan, héchqandaq chiqim telep qilmaydighan, özi asan, paydisi intayin mol bir ishtur.

Salam bérishning tertipi

Salam bérishte kichikler chonglargha, ötüp kétiwatqanlar olturghanlargha, azsanliq köp sanliqqa we qatnash üstidikiler piyadilerge salam béridu. Shundaqla sirttin kelgenler shu yerdikilerge, erler ayallargha, éri ayaligha, méhman sahibxan'gha salam béridu.

Uyghurlar ezeldin özara salam bérishke étibar bérip kelgen xelq bolup, özara hörmet qa'ide -yosunlirini ipadileydighan ibarilerge we ipadilesh usullirigha bay. (Toxti)