Se'udi erebistanidiki Uyghurlarning grazhdanliq mesilisi

• Muxbirimiz ömerjan toxtining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Uyghurlarning se'udi erebistan'gha yerlishish tarixi uzun yilliq tarixqa ige bolup, 19- esirdin tartip Uyghurlar bu memlikette yerlishishke bashlighan iken. Emma, Uyghurlarning bu jaygha eng köp yerlishish ehwali 1949- yildin kéyin bolghan iken. Hazir se'udi erebistanda, texminen 40 ming etrapida Uyghur yashaydiken. Ulardin birinchi we ikkinchi ewlad Uyghurlar asasen se'udi erebistani grazhdanliqini élip bolghan iken. Bu memliketning grajdanliqini almighan Uyghurlarmu se'udi erebistan hökümitining étibar bérishigha ériship, bu jaydiki bashqa chet elliklerge nisbeten chong imtiyazlargha ige bolup kelmekte iken.

Se'udi erebistanning medine munewwere shehiride tughulghan abdure'up hajim se'udi erebistanigha deslep kelgen Uyghurlarning shu waqittiki osman impériyisining grajdanliqini alghanliqi heqqide toxtilip mundaq dédi:" tepsiliy tarixini bilmeymen. Emma u waqitlarda sherqiy türkistandin bu memliketke kélidighanlarning sani intayin az idi. U zamanlarda qatnash ishlirida qiyinchiliq bolghanliqi üchün, yiligha 4- 5 adem kéletti. Uningdin köp kelmeytti. Kelgenlerning hemmiside osman impériyisining wesiqisi bar idi. Chünki u waqitlarda mekke mukerreme we medine munewwere sheherliri osman impériyisining bashqurushi astida idi. Shunga bu jaydikilerning hemmisi osman impériyisining grazhdanliqida idi."

Se'udi erebistanda tughulghan Uyghurlar asasen bu memliketning grajdanliqini élip bolghan

Abdure'up hajim se'udi erebistandiki birinchi we ikkinchi ewlad Uyghurlarning asasen se'udi erebistan grajdanliqini élip bolghanliqi we bezi Uyghurlarning bu memliketning grazhdanliqini alalmighanliqining sewebi heqqide mundaq dédi:" birinchi we ikkinchi ewlad Uyghurlar ning köpinchisi bu memliketning grajdanliqini élip bolghan. Emma alalmighan bir qisim Uyghurlarning bezisi özlirining eyni waqitta bu memliketning girazhdanliqigha ötüshni xalimighanliqi yaki bu ishqa köngül bölmigenliki, bezisi bilimsizlik yaki angsizliqtin bu ishning arqisidin mangmighan we ata - aniliri grazhdanliq élish ishlirigha ehmiyet bermigen seweblerdin ular alalmighan."

Ötmüshlerdiki Uyghurlarning köpinchisi grazhdanliq élishni xalimaytti

Uyghurlardin bezi péshqedemlerning éytishlirigha asaslan'ghanda, se'udi erebistan hökümiti qurulup, xéli uzun yillarghiche, bu memliketning girazhdanliqigha ötüsh ishliri bekmu asan bolghan iken. Hökümet özi bu jaydiki chet elliklerni grazhdanliq élishqa teshebbus qilidiken.

Emma bu jaydiki Uyghurlarning köpinchisi öz wetinimizge qaytip kétimiz dégen niyet bilen turghanliqtin, kéyinche yurtigha qaytip kételmeslikidin ensireydighan balilarche xiyallar bilen bu memliketning girazhdanliqigha ötüshni xalimighan iken. Hetta, bir waqitlarda hökümet da'iriliri sheherlerdiki xelq bazarlirining derwazilirini taqiwélip, bazardikilerni qorshap turup mejburiy halda grazhdanliqqa yazdurghan ishlarmu bolup ötken iken. Shu waqittiki mejburlarshta özliri xalimisimu bu memliketning girazhdanliqigha ötüp qalghan Uyghurlarmu köp iken.

Uyghurlar bu memlikette alahide imtiyazgha ige

Abdure'up hajimning éytishiche, se'udi erebistan hökümitining qurghuchisi qral abdul'eziz din bashlap hazirghiche kelgen qrallar Uyghurlargha alahide méhribanliq körsitip kelmekte iken. Bolupmu, 1949- yildin kéyin Uyghur élidin panah izdep bu memliketke kelgen Uyghurlarning köpinchisige se'udi erebistan grajdanliqini bergen. Grazhdanliq élishni xalimighan yaki bu heqte telep teqdim qilmighanlargha 4 yilda bir qétim uzartip turidighan da'imiy turush ruxsiti bergen .

Hetta qolida teywenning yaki xitayning pasporti bolmighan Uyghurlarghimu turush ruxsiti bérip béshini silighan iken. Adette, se'udi erebistanning qanuni boyiche, bu memlikette turghan her qandaq bir chet'ellikning turush ruxsiti her ikki yilda bir qétim almashturilidu. Emma shu waqittiki Uyghurlargha her töt yilda bir qétim uzartip turidighan da'imiy turush ruxsiti bérilgenliki emeliyette Uyghurlargha bolghan chong ghemxorluq idi.(Toxti)