Shangxey hemkarliq teshkilati asiyadiki nato (NATO) bolup shekillinelemdu?

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Awghanistandiki NATO qoshunliri awghanning sherqidiki kunar wilayitide patirol qiliwatidu. Süret 2007 - yili 1 - awghustta tartilghan. NATONing 50 ming téchliqni saqlighuchi qoshuni afghanistan'gha orunlashturulghan. AFP PHOTO / SGT.Brandon Aird

Shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletler tunji qétim ortaq esker chiqarghan "tinchliq burchi -2007" namliq manéwir élip bérilishining aldi keynide, mezkur teshkilat asiyada, nato, yeni shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilatigha oxshash, bir siyasiy-herbiy teshkilat bolup qélishi mumkinmu? dégen'ge oxshash su'allar otturgha chiqti.

Sabiq amérika prézidénti nikson, xitay bilen rusiyining birlishiwélishining aldini élish üchün köp tirishqan

Shangxey hemkarliq teshkilati élip barghan tinchliq burchi 2007 namliq herbiy manéwiri ayaghlashqinigha bir hepte boldi. Mushu jeryanda, mezkur manéwirining mahiyiti we shangxey hemkarliq teshkilatining yoshurun nishani heqqide munaziriler köplep meydanda kélishke bashlidi.

Bularning ichide eng közge chéliqidighini, "asiya waqti géziti"ning 24- awghusttiki sanida élan qilin'ghan " sherqning yéngi natosi meydan'gha kelmekte" namliq maqalidur.

Maqale mu'ellipi sabiq hindistan diplomati bolup, 29 yili tashqi ishlar xizmiti bilen shughullan'ghan we hindistanning türkiye, özbékistanda bash elchilik wezipisini ötigen siyasiyon m k hadirakumardur. Aptor maqaliside, shangxey hemkarliq teshkilatining bir tesir da'irisi kengri teshkilat bolup qurulup chiqishtiki utuqlirini, yaponiye we amérikining bu teshkilatqa közetküchi döletler süpitide qatnishish iltimasi sun'ghanliqida, dep körsetken.

Aptor xitay bilen rusiye munasiwetlirining mölcherligüsiz derijide öz ara chüshinish sewiyisige bérip yetkenlikini buning shangxey hemkarliq teshkilatigha hayati küch béghishlighanliqini otturgha qoyghan we " iqtisad waqti" gézitidin neqil élip: " körünüp turuptiki, shangxey hemkarliq teshkilati, xitay bilen rusiyining birlishiwélishining aldini élish üchün köp tirishqan körsetken sabiq amérika prézidénti nikson bilen sabiq tashqi ishlar ministiri henry késn'gér eslidinla körüshni xalimaydighan nersining neq özi" idi deydu.

U yene, yéqinqi yillardin buyan meydan'gha kelgen dunya siyasitidiki "qudretlik dölet" endizisidiki özgirish, shangxey hemkarliq teshkilatining meydan'gha kélishini tashqi amil bilen teminligenlikini, nawada shangxey hemkarliq teshkilati qurulmighan teqdirdimu, xitay bilen rusiyining mushuninggha oxshash bir teshkilatni qurup chiqish zörüriyiti tughulghanliqini otturigha qoyghan we shangxey hemkarliq teshkilatining natogha oxshash bir siyasiy we herbiy hemkarliq teshkilatining sheklige kelgenlikini bildürgen.

Shangxey hemkarliq teshkilati natogha oxshash teshkilat bolalmaydu

Su'alimizgha jawab bergen parizh shehirige jaylashqan fransiye ottura asiya tetqiqat merkizining diréktori démbowska, patrik, shangxey hemkarliq teshkilatining nato kebi chong we küchlük teshkilat bolup shekillinishte her türlük shert-shara'itlarni hasil qilghanliqini emma xaraktér jehette natogha pütünley oxshimaydighan, pütün asiya qit'e sini qaplighan bir teshkilat bolup qélishi mumkinchiliki barliqini otturigha qoydi.

U, shangxey hemkarliq teshkilatining mahiyiti heqqide toxtilip, mezkur teshkilatining hazirche bir iqtisadi hemkarliq ikenlikini, lékin buni bir iqtisadiy gewde déyishke bolmaydighanliqini bildürdi.

Bu heqte öz qarashlirini bayan qilghan ottura asiya tetqiqatchisi, doktur, erkin ekrem shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning siyasiy we iqtisadi tüzümlirining perqliq ikenlikini eng muhimi bu teshkilatqa qatnishishtiki meqset- muddi'alirining herxil ikenliki tüpeyli shangxey hemkarliq teshkilatining bir natodek küchlük teshkilati bolup chiqalmaydighanliqini körsetti.

Xitay bilen rusiye gherb bilen düshmenlishishke pétinalmaydu

Erkin ekremning qarishiche yene xitay we rusiyining birliship gherb döletlirige qarishi shundaq bir teshkilatni qurup chiqsa ularning bolupmu, xitayning tartidighan ziyini, aldighan paydisidin köp bolup kétishi mumkin.

Köpinche gherb közetküchiliri shangxey hemkarliq teshkilatining asiyadiki nato gha aylinalmaydighanliqi, chünki, bu teshkilatqa eza döletlerning hemmisining öz aldigha közligen meqsiti hem özara ziddiyetliri mewjut ikenliki, bolupmu bu teshkilattiki rehberlik orundiki rusiye bilen xitayning munasiwetlirining téximu muqimsiz we özara ishenchisizlik üstige qurulghanliqini otturigha qoyushmaqta. Emeliyette, xitay bilen rusiye ayrim -ayrim halda bu teshkilattin paydilinip, gherbke öz küchini körsetmekchi bolghan bilen beri bir siyasiy, soda-iqtisadiy we énérgiye hem bashqa jehetlerde gherb bilen zich baghlan'ghan hem uninggha tayan'ghan. Ularning her ikkilisila amérika we yawropa ittipaqi bilen hemkarlishishqa muhtaj bolup, ular özlirining gherb bilen bolghan munasiwitini buzup, gherb bilen ashkara düshmenlishishke pétinalmaydu. (Jüme)