Шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати қәғәз йолвасму ?

• Мухбиримиз өмәр қанатниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Гәрчә бәзи анализчилар, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң һәрбий бир иттипаққа айлиниватқанлиқини тәкитләватқан болсиму, әмма нурғунлиған мутәхәссисләр, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға әза дөләтләрниң бу тәшкилатқа әза болушта бир -биридин пәрқлиқ мәқсәтләрни көзлигәнлики үчүн, бу тәшкилатиниң һәрбий бир иттипаққа айлинишиниң қйин икәнликини, лекин шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң демократийә вә қанун һакимийитигә қарши бир иттипаққа айлиниш еһтималлиқиниң күчлүк икәнликини баян қилмақта.

Сиясий анализчилар, бу тәшкилатни қәғәз йолвас дәп қарап кәлгән

1996‏- Йили хитай, русийә, қазақистан, қирғизистан вә таҗикистан оттурисидики чегра вә таможна мәсилилирини бир тәрәп қилиш үчүн қурулған шаңхәй бәш гурупписиниң барғансери тәрәққий қилип, 2002‏- йили өзбекистанниму өз ичигә елип шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға айланғанлиқидин, болупму бу йил авғуст ейида русийиниң челябински райони билән үрүмчи әтрапида елип берилған һәрбий маневир вә шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға әза дөләт башлиқлириниң бешкәктә өткүзүлгән башлиқлар йиғинидин кейин, бу тәшкилат вә тәшкилатниң йүнүлүши ғәрб мутәхәсислириниң техиму көп диққитини қозғашқа башлиди.

Нурғунлиған сиясий анализчилар, дәсләптә, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң америка вә ғәрбниң қиммәт қарашлириға қарши туридиған бир тәшкилатқа айлиниш еһтималлиқи йоқлуқини илгири сүрүп, бу тәшкилатни қәғәз йолвас дәп қарап кәлгән.

Әмма, ғәрб вә хәлқара кишилик һоқуқ өлчәмлирини, сиясий әркинлик вә қанун һакимийитини очуқ- ашкара рәт қилған вә иран президенти мәһмуд әхмәди ниҗатға охшаш америкиға вә ғәрбкә қарши рәһбәрләргә өз тәшвиқатини елип бериши үчүн имкан яритип бериши, ғәрб мутәхәссис вә сиясийонлириниң шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатини қайтидин көздин кәчүрүшигә сәвәб болмақта.

Хитай вә русийиниң шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатидики тәсириниң күнсери күчийиши вә мәзкур тәшкилатниң асасән хитай вә русийә өз сиясий, иқтисадий вә һәрбий мәқсәтлирини әмәл ашуруш үчүн пайдилиниватқан бир қоралға айланғанлиқи, нурғун кишиләрни әндишигә селиватқан бир мәсилә болуп қалған.

Шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати " шәрқниң шималий атлантик әһди тәшкилати"

Сиясий анализчи алисон белсниң ейтишичә, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң аталмиш үч хил күчләргә йәни террорчилиқ, бөлгүнчилик вә әсәбий диний күчләргә қарши турушни өзиниң алдинқи вәзипилириниң бири дәп бекиткәнлики, ғәрб дөләтлири тәрипидин қанунлуқ өктичи тәшкилатлар дәп қаралған гуруппиларни бастурушни қарар қилғанлиқини көрситидикән.

Һәтта бәзи мулаһизичиләрниң ейтишичә, 11‏- сентәбир террорлуқ һуҗумлири дуняда қандақ тәсири қозғиған болса, шаңхәй 5 гурупписиниң 2001‏- йили шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға өзгәргәнлики шундақ тәсир қозғайдиған бир вәқә икән. Лекин ғәрб сиясий мутәхәссислири 5 йил өткәндин кейин, андин йеңи қәд көтүрүшкә башлиған шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң вақитниң өтүшигә әгишип, шәрқниң шималий атлантик әһди тәшкилатиға айлиниш еһтималлиқи болған бир тәшкилат икәнликини сизип йәткән.

Улар, америка һөкүмәт даирилиридин, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң паалийәтлирини йеқиндин көзитиши керәкликини баян қилишмақта.

Вашингтондики җурҗ тавн университетиниң профессори вә оттура асия мутәхәссиси син робиртниң билдүрүшичә, гәрчә шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати йеқинқи йиллардин бери кәң көләмлик һәрбий маневирлар елип бериватқан болсиму, лекин америка техи бу тәшкилатқа қарши ениқ бир сиясәт бәлгилимигән. (Өмәр қанат)