Sir tutulghan toqunush -- shayar weqesi
2007.12.18
Xitay hökümiti bügün'ge qeder, Uyghur élidiki Uyghur musteqilliq küchlirining qarshiliq heriketlirini dunyagha ashkarilashta, ré'alliqni emes, öz siyasiy teshwiqat prinsiplirini asas qilmaqta, shunglashqa, Uyghur élida yüz bergen, kim teripidin sadir qilin'ghanliqi éniq bolmighan, bir qisim ijtima'iy jinayetlirini térrorizmgha baghlap chüshendürüp, Uyghur musteqilchilirige artip teshwiq qilsa, térrorluqqa baghlap chüshendürüsh mumkin bolmighan bir qisim heqqaniy heriketlerni sir tutup kelmekte. Bügün kökbayraq tor bétide, ene shundaq sir tutulghan weqelerdin biri - shayar weqesi ashkarilandi.
Besh neper mehbus, xitay saqchi ponkitigha hujum qilghan
Maqalida teswirlinishiche, shayar weqesi 1990 - yillarning ikkinchi yérimlirida yüz bergen. Weqe yüzbergen küni , shayar türmiside jaza mudditini ötküzüwatqan, siyasiy mehbuslardin 12 nepiri isyan kötürüp, shayar qoralliq qisimlirining qoral iskilatigha hujum qilghan. Qoralni qolgha chüshürgendin kéyin, bu 12 neper mehbustin 5 nepiri shayar saqchi ponkitigha hujum qilghan, 7 nepiri kucha türmisidiki sepdashlirini qutuldurush üchün kuchagha qarap yolgha chiqqan. Shayar saqchi ponkitigha hujum qilghan 5 neper mehbus, xitay qoralliq qisimlirining qorshawida qalghan. Ikki terep arisida bir meydan kocha urushi yüz bergen. Mehbuslar chékinip nahiyilik hökümet qorusigha kelgende, xitay qoralliq qisimliri, hökümet binasining üstige chiqip, mehbuslarni teslim bolushqa chaqirghan, mehbuslar qarshiliqini dawamlashturghan, axirida xitay qoralliq qisimliri, mehbuslar bilen birlikte, kochida kétiwatqan puqralarnimu qétip qara-qoyuq oqqa tutqan. 4 Sa'ettin artuq étishishtin kéyin, xitay qoralliq qisimliri mehbuslarning jesitige érishken. Üch neper mehbus axirqi oqliri bilen özini öltürüwalghan.
Kuchagha qarap yolgha chiqqan, 7 neper mehbus, arqisidin xitay qoralliq qisimlirining yétiship kéliwatqanliqini bayqap, özliri mejbur yalap élip mangghan shopur neyim tursunni yol üstide qoyup bergen we özliri shayar mazarliqida daldilan'ghan. Xitay terep mazarliqni qorshawgha élip, teslim bolushqa chaqirghan. Mehbuslar oq arqiliq jawap qayghurghan, xitay terep mazarliqni topqa tutqan. Yette mehbus, seherge qeder qarshiliq körsetken. Tang seherde 7 mehbusning jesitige érishken xitay terep, 7 kishidin tötining xitay tashlighan bombida partlap ölgenliki, qalghan üchining axirqi oqliri bilen özini étip , tirik qolgha chüshüshtin saqlan'ghanliqi melum bolghan.
Shayar weqesining bir shahidi rizwan'gül xanim bilen söhbet
So'al: shayar weqesi yüz bergende siz shayarda barmu?
Jawap: bar. Men qoshnimizning öyige méhmandarchiliq üchün kétiwatqan, birqanche balilar bir kök mashinining üstide, qolida qoral, usti yalingach kétiwatqan iken. Méhmandarchiliqta oltursam, apam téléfon qilip, qaytip kelme sirtta soqush boluwatidu dédi.
So'al: oq awazini anglidingizmu?
Jawap: etisi anglidim.
So'al: undaqta toqunush ikki kün dawam qilghan gepmu?
Jawap: shundaq. Shayar mazarliqigha yoshurun'ghanlar etisimu soqushuptu.
Shayar weqesining yuqiriqi tepsilati rizwan'gül xanimning özi körgenliri we basturush herkitide xitay sépide yer alghan bir tughqinining éytqanlirigha asasen sözlep bergenliri bolup, bu weqede, ölgen xitay terepning ikki aliy ofitséri we bir neper alahide terbiyilen'gen mergen jengchisining matem murasimi ötküzülgenliki melum emma xitay tereptin éniq qanche kishi ölgenliki melum emes, bu 12 mehbusning isim - pemililirimu hazirghiche sir.
Aqsu türmiside 3 yil yétip chiqqan, tuyghunjan abduwéli ependi bilen söhbet
So'al: siz özingiz aqsudiki chéghingizda, shayar weqesidin, xewer tapqanmidingiz?
Jawap: xewer tapqan , emma tepsilatini bilmigen.
So'al: sizche shayar weqesige , xitayning Uyghur xelqighe séliwatqan zulumidin bashqa , türme azabining özimu bir sewep bolushi mumkinmu?
Jawap: men özüm aqsu türmiside 3 yil yatqan, shunga késip éytalaymenü turme azabiningmu tesiri bar. Chünki türmige siyasiy mehbus bolup kirip, 10 - 15 yil késilgen adem jandinmu toyidu, hayattinmu ümidini üzidu. Chünki künige 20 sa'et ishlitidu, bosh bolsa siyasiy ügünishke mejburlaydu, kallisini bir minutmu bashqa xiyalni qilishqa aram bermeydu. 10 Yildin oshuq késilgenler, hayatidin umidini üzidu. Aghrip qalsa dawalaydighan ish yoq. Türmide 5 yildin oshuq yatqan siyasiy mehbus, türmidin chiqqanda bir yéri eyibnaq bolup chiqidu, türmidin chiqsimu jéni baqqudek jismaniy quwwiti qalmaydu. Shayar weqesi bir tereptin, xitayning Uyghur xelqighe séliwatqan zulmigha qarshi isyan bolsa yene bir tereptin, siyasiy tutqanlarning özini azabtin qutquzush üchün élip barghan herket.
So'al: xitay nime üchün, bu weqeni bezi weqelerni ashkarilighandek ashkarilimidi?
Jawap: menche shayar weqesi tarixta az uchraydighan qehrimanliq dastani. Eger bu weqe ashkarilansa, Uyghur musteqilliq küchlirining xelq ichidiki izzet-abroyi hessilep éship kétidu xelq buningdin jasaretlinidu. Xitay eskerlirining ajizliqi pash bolup qalidu, sherqi türkistandiki xitay köchmenliri qorqudu, ürküydu, xitay köchmenliri sherqi türkistan'gha köchüp chiqishtin eyminidu. Uning üstige, xitay qoralliq qisimliri bilen urushqanliqi üchün, bu heriketni dunyagha térrorist herket depmu chüshendürelmeydu hem ishendürelmeydu. Shunga xitay bu weqeni sir tutup kéliwatidu, hetta bu weqeni anglighini bir yerde sözligenlernimu, bölgünchilerning teshwiqatchiliqini qiliwatisen dep soraqqa tartiwatidu. Dunyadiki pütün milletlerning qehrimanlar qebristanliqliri bar, ular oz teqdiri üchün küresh qilghan qehrimanlirigha xatire munarisi ornutup ish - izlirini eslep turidu ularning a'ile-tawabatlirigha qaraydu. Uyghurlar bügün öz qehrimanlirining xatire munarisini tiklesh emes ish-izlirini tilgha élish imkanidinmu mehrum. U weqe ashkarilansa, bu qehrimanlarning xatire munarisi xelqimizning qelbide tiklinidu. Xitay mundaq xatire munarisini ziminida emes, qelbidimu tikletküzmeslik üchün uchun yoshurghan dep qaraymen.
Tuyghunjan ependi sözide, Uyghur xelqining öz qehrimanlirini bilish we tonush imkanidin qesten uzaqlashturiliwatqanliqini alahide eskertip ötti. (Shöhret hoshur)
Munasiwetlik maqalilar
- Kosowa musteqilliq herkiti halqiliq basquchta
- Wang lishyung ependi "mining gherbiy diyarim, sining sherqiy türkistaning" namliq kitabi heqqide izhat berdi
- Sherqiy türkistan jumhuriyitining milliy armiyisi toghrisida eslime (2)
- Sherqiy türkistan jumhuriyiti heqqide gherb dunyasida meydan'gha kelgen eserler
- Sowétler ittipaqi dewridiki Uyghur ziyaliylirining namayendisi abdulla rozi baqéyif toghrisida söhbet (2)
- Stanbulda sherqiy türksitan jumhuriyitining qurulghanliqini xatirilesh yighini ötküzüldi
- Sherqiy türkistan jumhuriyitining milliy armiyisi toghrisida eslime (1)
- Türk metbu'atida sherqiy türkistan mesilisi
- Türkiyining her qaysi sheherliride sherqiy türkistan jumhuriyetliri xatirilendi
- Sherqi türkistan jumhuriyiti-Uyghur tarixidiki untulmas sehipe
- Sherqiy türkistan köchmenler jem'iyitining re'isi abduwelijan wapat boldi
- Rabiye qadir xanim bilen söhbet --- yéngi ira gézitidiki maqale heqqide
- Chingxu'a uniwérsitétida sherqiy türkistan mesilisi heqqide léksiye ötküzüldi (1)
- Xelq'araning xitay kommunist partiyisining 17 - qurultéyi heqqidiki inkasliri
- Meshhur dawa qayta sehnide