Rusiyide yéngi neshir qilin'ghan sherqiy türkistan jumhuriyiti heqqidiki kitablar

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin, bir qisim rus tarixchiliri we zhornalistliri sabiq sowét ittipaqining échiwétilgen arxipliri arisidin sowét ittipaqining 20- esirning aldinqi yérimida Uyghurlarning milli azadliq inqilablirigha tutqan pozitsiyisi jümlidin sowét hökümitining 30- we 40- yillarda meydan'gha kelgen ikki sherqi turkistan jumhuriyitining teqdirige munasiwetlik pa'aliyetliri heqqidiki ilgiri mutleq mexpiy dep höküm qilin'ghan arxip matériyallirini bir-birlep qézip chiqip, ularni öz maqaliliri we mexsus kitabliri arqiliq yorutushqa bashlidi.

Sherqiy türkistanning sowét-xitay munasiwetliridiki orni

Sowét ittipaqi yimirilgen qisqighina on nechche yil waqit ichide gerche mezkur téma heqqide bir qanche mexsus kitablar meydan'gha keldi shuningdek rusiyining bir qisim aliy mektepliride ilmiy unwan alidighan mexsus témilargha aylandi.

Bu mezgilde meydan'gha kelgen kitablarning wekil xaraktérliqliridin biri rusiyining barna'ul döletlik pédagogika uniwérsitétining proféssori walériy barminning 1998- yili we 1999- yili neshir qilin'ghan " 1918- 1941- yilliridiki sowét-xitay munasiwetliride shinjang" we " 1941- 1949-yilliridiki sowét-xitay munasiwetliridiki shinjang " namliq ikki tomluq monografiyisi eng wekil xaraktérliq bolup, bu kitablarda aptor tunji qétim sabiq sowét ittipaqining yérim esirdin artuq waqit mexpiy tutqan arxip matériyalliri asasida Uyghur élining 20- esirning birinchi yérimidiki siyasiy tarixi, bolupmu sowét ittipaqining Uyghurlargha qaratqan siyasiti hemde xitaygha qaratqan tashqi siyasiti heqqide mexsus toxtalghan.

Bu kitabtin bashqa yene chöchekte chong bolghan ruslardin wasiliy pétrowning " asiyaning qozghilangchi yüriki" (2003 - yili. Moskwa) namliq kitabimu özgiche bolup, gerche bu eser Uyghur élining qisqiche omumiy tarixi tüsini alghan bolsimu, lékin kitabta ikki sherqiy türkistan jumhuriyiti dewrige xéli köp mezmunlar orun alghan

Wadim obuxow: "alte impériyining shinjang üchün élishishi"

Bulardin bashqa yene bir eng yéngi kitab" alte impériyining shinjang üchün élishishi " namliq esiri bolup hésablinidu. Bu kitab qazaqistanda turushluq rus zhornalisti wadim obuxow teripidin teripidin uzun yillar matériyal toplash arqiliq yézilip, bu yil moskwadiki " wéché" neshiriyati teripidin neshir qilip tarqitilghan.

Kitabta ötken esirning aldinqi yérimida Uyghur xelqining élip barghan milliy musteqilliq qozghilangliri we qozghilanglar netijiside meydan'gha kelgen sherqiy türkistan jumhuriyiti shuningdek bu dewrdiki siyasiy tarixta rusiye köchmenliri we sowét ittipaqining oynighan roli hem bashqa mesililer yorutulghan. Aptor eserde uzun yillardin buyan sirliq bolup kelgen nurghun mesililerni ashkarilashqa tirishqan,

Wadim obuxow kitabida 20 - esirning birinchi yérimida sowét ittipaqi, en'giliye, xitay, yaponiye, amérika, türkiye qatarliq döletlerning eyni waqitta Uyghur élining siyasiy sehniside bir meydan yoshurun hem ashkare küresh élip barghanliqi, bu küreshlerde sowét ittipaqining her xil amillardin paydilinip, ghalip chiqip, Uyghur élini namda xitayning teweside qaldursimu, emeliyette uni özining herbiy-siyasiy, iqtisadiy we medeniyet tesiri astida tutushqa muweppeq bolghanliqini otturigha qoyidu.

Ortaq yekün - Uyghurlar menpe'etler qurbani

Yuqirida nami atalghan rus aptorlirining yekünlirige tayan'ghanda, sabiq sowét hökümiti bu dewrde Uyghurlarning teqdirini qert qilip oynighan. Moskwa rehberliri Uyghurlarning milli azatliq heriketlirini bashta qollap, kéyin öz dölet menpe'etliri üchün qurban qiliwetken.

Qisqisi, Uyghurlarning milliy musteqil dölitining mewjut bolushini özliri üchün tehdit hésablap, uni peqet xitay, amérika, en'giliye, yaponiye we türkiye qatarliq döletlerning rayondiki tesirige taqabil turush hem ularni siqip chiqirish jeryanidiki diplomatik oyunlarning qurbani qiliwetken xalas.(Ümidwar)