Хитай бейҗиң олимпик йиғининиң бихәтәрликини шәрқий түркистанчиларға бағлиди

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Хәлқара җәмийәт хитайни бейҗиң олимпик йиғини мәзгилидә кишилик һоқуқни яхшилаймиз, дегән вәдисидә туруши керәк, дәп қиставатқан бир мәзгилдә, хитай һөкүмити бейҗиң олимпик йиғининиң бихәтәрлики шәрқий түркистан күчлириниң тәһдитигә учраватқанлиқини илгири сүрмәктә. Хитай ташқий ишлар министирлиқиниң бир әмәлдари чаршәнбә күни шәрқий түркистан күчлириниң бейҗиң олимпик йиғиниға һуҗум қилишни пиланлиғанлиқини илгири сүрди. Шәрқий түркистан күчлири растинла бейҗиң олимпик йиғиниға һуҗум қилишни пиланлаватамду ? лекин чәтәлдики бәзи мутәхәссисләр, хитай даирилириниң бу мәсилидики мәқсидигә гуман билән қаримақта.

" Шәрқий түркистан күчлири бейҗиң олимпик йиғинида террорлуқ һуҗуми елип бармақчи "

Шәрқий түркистан күчлириниң бейҗиң олимпик йиғиниға һуҗум қилмақчи болуватқанлиқи һәққидики бу сөзләрни хитай ташқи ишлар министирлиқи әмәлдари ню чиңбав, белгийә пайтәхти бриюселдики бир хәлқара бихәтәрлик йиғинида илгири сүргән болуп, у шәрқий түркистан күчлириниң илгири мәмликәт ичи вә сиртида хитай әслиһәлиригә қарши һуҗум пилани қурғанлиқини шундақла " улар йеқиндин бери, 2008 ‏- йилқи бейҗиң олимпик йиғинида йәнә, террорлуқ һуҗуми елип бармақчи болуватқанлиқини" әскәртиду. "Пуқралар вә иқтисади әслиһәләрни қоғдаш, террорчилиқ вә тәшкиллик җинайити һәрикәтләргә қарши туруш " дегән темидики бу йиғин мадрид кулуби вә шәрқ - ғәрб институтиниң саһипханлиқида ечиливатқан болуп, бреюселдики дуня таможна тәшкилатиниң қараргаһида өткүзүлмәктә иди.

Ню чиңбавниң юқириқи баянларниң илгири сүргән мәзгили хитай һөкүмити уйғур елиниң мәркизи үрүмчидә 2 нәпәр шәрқий түркистан муҗаһитини өлтүргән, 15 кишини әсир алғанлиқини җакарлиған шундақла уйғур аптоном райони парткоми секритари ваң лечүән хоңкоңниң " сумруғ " телевизийә қанилида уйғур диний вә сиясий өктичилирини бастурғанлиқини ақлиған мәзгилгә тоғра кәлди. Ню чиңбав бреюселдики сөзидә 4 ‏- январ күни үрүмчидә йүз бәргән вәқә қайси тәшкилатниң һәрикити икәнликини вә бейҗиң олимпик йиғиниға һуҗум қилишни пиланлиған тәшкилатниң исмини тилға алмай, уларни пәқәт "шәрқий түркистан террорчи күчләр " дәп атайду.

" Хитай өз вәдисини орундимаслиқниң баһанисини издәватамду ? "

Бәзи мутәхәссисләр ню чиңбавниң бреюселдики сөзи хитай хәлқара җәмийәтниң олимпик мәзгилидә кишилик һоқуқни яхшилаш тоғрисидики еғир бесимиға дуч келиватқан мәзгилдә оттуриға қоюлғанлиқиға диққәт қилғанлиқини әскәртмәктә. Уларниң қаришичә, хитай кишилик һоқуқни яхшилаш һәққидики вәдисидә турмиди, дәп әйиблиниватқан, хәлқара җәмийәтниң өктичиләрни бастурушни тохтитиш, мәтбуат әркинликини қоюветиш һәққидики бесими күчийиватқан бир мәзгилдә, шәрқий түркистан күчлириниң тәһдитини оттуриға қоюши, кишиләрдә хитай өз вәдисини орундимаслиқниң баһанисини издәватамду ? дегән гуманға туғдурмай қалмайдикән.

Хәлқара кишилик һоқуқи тәшкилатлириниң доклатлирида хитай һөкүмитини террорчилиққа қарши турушни баһанә қилип, уйғурларниң кишилик һоқуқи, диний, сиясий һәм мәдәнийәт әркинликигә зиянкәшлик қилиш билән әйиблимәктә иди. Америка хәлқара диний әркинлик комитети, әркинлик сарийи вә кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилати қатарлиқлар йеқинда елан қилған бу һәқтики доклатлирида хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан сияситини тәнқидлигән. Лекин хитай һөкүмити бу тәнқидләрни рәт қилип, шәрқий түркистан тәшкилатлириниң мәсилисидә алақидар дөләтләрни хитай билән һәмкарлишишқа чақирмақта.

" Шәрқий түркистан күчлири бейҗиң олимпик йиғинида биохимийилик қоралларни ишләтмәкчи "

Хитай ташқи ишлар министирлиқи ички бихәтәрлик идарисиниң муавин мудири салаһийити билән бреюселдики йиғинға қатнашқан ню чиңбав, йиғинда хәлқара җәмийәтни бейҗиң олимпик йиғининиң бихәтәрлики үчүн хитай билән һәмкарлишишқа чақириду. Буниң алдида хитайниң бәзи мәтбуат хәвәрлиридә шәрқий түркистан күчлириниң бейҗиң олимпик йиғинида биохимийилик қоралларни ишләтмәкчи болуватқанлиқини илгири сүргән.

Шинхуа агентлиқиниң үрүмчидики вәқә тоғрисида бәргән дүшәнбә күнки хәвиридә биохимийилик қораллар тәһдитини тилға елип, хитай әскәрлириниң олимпик җәрянида йүз бериш еһтимали мәвҗүт тасадипий ядро вә биохимийилик қораллар тәһдитигә қарши тәлим ‏- тәрбийә еливатқанлиқини язиду. Лекин ядро вә биохимийилик қоралларниң тәһдити тоғрисида агаһландурушниң кишиләрни қорқутуш ролини ойнайдиғанлиқини тәкитлигән чәтәлдики бәзи мутәхәссисләр, шәрқий түркистан тәшкилатлириниң биохимийилик қоралларни ишлитиш иқтидари йоқлуқини вә хитайниң агаһландуруши болса бу тәшкилатларни бастурушни қанунлаштуруштур, дәп қаримақта.

" Америка хитайниң уйғур өктичи һәрикәтлирини бастуруш сияситигә шерик болуп қелишни халимайду "

Мутәхәссисләр, америкиниң бу мәсилидә наһайити еһтият билән һәрикәт қиливатқанлиқини, америка бейҗиң олимпик мусабиқисиниң бихәтәрликигә көңүл бөлсиму, лекин хитайниң уйғур өктичи һәрикәтлирини бастуруш сияситигә шерик болуп қелишни халимайдиғанлиқини илгири сүриду. Америка федератсийә тәкшүрүш идарисиниң башлиқи миллер январ ейидики бейҗиң сәпиридә, FBI ниң олимпик мусабиқилиридики бихәтәрлик тәҗрибисини хитайлар билән шериклишишкә тәйяр икәнликини әскәртип, лекин "ички җәһәттики вәқәләргә хитайниң өзи игә болушини" тәкитлигән. (Әркин)