Xitay béyjing olimpik yighinining bixeterlikini sherqiy türkistanchilargha baghlidi
2008.02.20
Xelq'ara jem'iyet xitayni béyjing olimpik yighini mezgilide kishilik hoquqni yaxshilaymiz, dégen wediside turushi kérek, dep qistawatqan bir mezgilde, xitay hökümiti béyjing olimpik yighinining bixeterliki sherqiy türkistan küchlirining tehditige uchrawatqanliqini ilgiri sürmekte. Xitay tashqiy ishlar ministirliqining bir emeldari charshenbe küni sherqiy türkistan küchlirining béyjing olimpik yighinigha hujum qilishni pilanlighanliqini ilgiri sürdi. Sherqiy türkistan küchliri rastinla béyjing olimpik yighinigha hujum qilishni pilanlawatamdu ? lékin chet'eldiki bezi mutexessisler, xitay da'irilirining bu mesilidiki meqsidige guman bilen qarimaqta.
" Sherqiy türkistan küchliri béyjing olimpik yighinida térrorluq hujumi élip barmaqchi "
Sherqiy türkistan küchlirining béyjing olimpik yighinigha hujum qilmaqchi boluwatqanliqi heqqidiki bu sözlerni xitay tashqi ishlar ministirliqi emeldari nyu chingbaw, bélgiye paytexti briyuséldiki bir xelq'ara bixeterlik yighinida ilgiri sürgen bolup, u sherqiy türkistan küchlirining ilgiri memliket ichi we sirtida xitay eslihelirige qarshi hujum pilani qurghanliqini shundaqla " ular yéqindin béri, 2008 - yilqi béyjing olimpik yighinida yene, térrorluq hujumi élip barmaqchi boluwatqanliqini" eskertidu. "Puqralar we iqtisadi eslihelerni qoghdash, térrorchiliq we teshkillik jinayiti heriketlerge qarshi turush " dégen témidiki bu yighin madrid kulubi we sherq - gherb institutining sahipxanliqida échiliwatqan bolup, bréyuséldiki dunya tamozhna teshkilatining qarargahida ötküzülmekte idi.
Nyu chingbawning yuqiriqi bayanlarning ilgiri sürgen mezgili xitay hökümiti Uyghur élining merkizi ürümchide 2 neper sherqiy türkistan mujahitini öltürgen, 15 kishini esir alghanliqini jakarlighan shundaqla Uyghur aptonom rayoni partkomi sékritari wang léchüen xongkongning " sumrugh " téléwiziye qanilida Uyghur diniy we siyasiy öktichilirini basturghanliqini aqlighan mezgilge toghra keldi. Nyu chingbaw bréyuséldiki sözide 4 - yanwar küni ürümchide yüz bergen weqe qaysi teshkilatning herikiti ikenlikini we béyjing olimpik yighinigha hujum qilishni pilanlighan teshkilatning ismini tilgha almay, ularni peqet "sherqiy türkistan térrorchi küchler " dep ataydu.
" Xitay öz wedisini orundimasliqning bahanisini izdewatamdu ? "
Bezi mutexessisler nyu chingbawning bréyuséldiki sözi xitay xelq'ara jem'iyetning olimpik mezgilide kishilik hoquqni yaxshilash toghrisidiki éghir bésimigha duch kéliwatqan mezgilde otturigha qoyulghanliqigha diqqet qilghanliqini eskertmekte. Ularning qarishiche, xitay kishilik hoquqni yaxshilash heqqidiki wediside turmidi, dep eyibliniwatqan, xelq'ara jem'iyetning öktichilerni basturushni toxtitish, metbu'at erkinlikini qoyuwétish heqqidiki bésimi küchiyiwatqan bir mezgilde, sherqiy türkistan küchlirining tehditini otturigha qoyushi, kishilerde xitay öz wedisini orundimasliqning bahanisini izdewatamdu ? dégen guman'gha tughdurmay qalmaydiken.
Xelq'ara kishilik hoquqi teshkilatlirining doklatlirida xitay hökümitini térrorchiliqqa qarshi turushni bahane qilip, Uyghurlarning kishilik hoquqi, diniy, siyasiy hem medeniyet erkinlikige ziyankeshlik qilish bilen eyiblimekte idi. Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti, erkinlik sariyi we kishilik hoquqni közitish teshkilati qatarliqlar yéqinda élan qilghan bu heqtiki doklatlirida xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan siyasitini tenqidligen. Lékin xitay hökümiti bu tenqidlerni ret qilip, sherqiy türkistan teshkilatlirining mesiliside alaqidar döletlerni xitay bilen hemkarlishishqa chaqirmaqta.
" Sherqiy türkistan küchliri béyjing olimpik yighinida bi'oximiyilik qorallarni ishletmekchi "
Xitay tashqi ishlar ministirliqi ichki bixeterlik idarisining mu'awin mudiri salahiyiti bilen bréyuséldiki yighin'gha qatnashqan nyu chingbaw, yighinda xelq'ara jem'iyetni béyjing olimpik yighinining bixeterliki üchün xitay bilen hemkarlishishqa chaqiridu. Buning aldida xitayning bezi metbu'at xewerliride sherqiy türkistan küchlirining béyjing olimpik yighinida bi'oximiyilik qorallarni ishletmekchi boluwatqanliqini ilgiri sürgen.
Shinxu'a agéntliqining ürümchidiki weqe toghrisida bergen düshenbe künki xewiride bi'oximiyilik qorallar tehditini tilgha élip, xitay eskerlirining olimpik jeryanida yüz bérish éhtimali mewjüt tasadipiy yadro we bi'oximiyilik qorallar tehditige qarshi telim - terbiye éliwatqanliqini yazidu. Lékin yadro we bi'oximiyilik qorallarning tehditi toghrisida agahlandurushning kishilerni qorqutush rolini oynaydighanliqini tekitligen chet'eldiki bezi mutexessisler, sherqiy türkistan teshkilatlirining bi'oximiyilik qorallarni ishlitish iqtidari yoqluqini we xitayning agahlandurushi bolsa bu teshkilatlarni basturushni qanunlashturushtur, dep qarimaqta.
" Amérika xitayning Uyghur öktichi heriketlirini basturush siyasitige shérik bolup qélishni xalimaydu "
Mutexessisler, amérikining bu mesilide nahayiti éhtiyat bilen heriket qiliwatqanliqini, amérika béyjing olimpik musabiqisining bixeterlikige köngül bölsimu, lékin xitayning Uyghur öktichi heriketlirini basturush siyasitige shérik bolup qélishni xalimaydighanliqini ilgiri süridu. Amérika fédératsiye tekshürüsh idarisining bashliqi millér yanwar éyidiki béyjing sepiride, FBI ning olimpik musabiqiliridiki bixeterlik tejribisini xitaylar bilen shériklishishke teyyar ikenlikini eskertip, lékin "ichki jehettiki weqelerge xitayning özi ige bolushini" tekitligen. (Erkin)
Munasiwetlik maqalilar
- Xitay tashqi ishlar bayanatchisi ürümchide yüz bergen 27 -yanwar toqunushi üstide toxtaldi
- Xongkong "shingdaw " géziti: ürümchide sherqiy türkistanchilardin 10 nechchisi étip öltürülgen
- Olimpik xitayni özgertemdu yaki xitay olimpiknimu?
- "Olimpikning sa'iti xitay üchün chélinmaqta"
- Spélbérgning istipasi xitaylarni tengqisliqta qoydi
- Xelq'ara kechürüm teshkilati aqsaray aldida béyjing olimpik yighini munasiwiti bilen küch körsetti
- Shwétsiye axbaratliridiki olimpik heqqidiki munaziriler
- 2008- Yilliq olimpik tenheriket yighinini béyjingda ötküzüsh toghra qararmu ?
- Xitay sherqiy türkistan küchlirining béyjing olimpik musabiqisi üchün tehdit ikenlikini teshwiq qilmaqta
- "Xitay 2008 - yilidiki olimpik musabiqisidin ayrilip qalamdu?"
- Xitay da'iriliri wedisige wapa qilmidi
- Xitayning xelq'ara axbarat sahesige tutqan mu'amilisi dunya jama'itini epsuslandurmaqta
- Xitay muxbirlarning arqa körünüshini tekshürüsh xizmiti élip baridiken
- Rabiye qadir, qeshqerde Uyghurlargha ölüm jazasi bérish weqesini " Wall Street Journal " da tenqid qildi
- Xitay sotining 6 Uyghur üstidin chiqarghan hökümnamisi üstide --- ruqiye turdush xanim bilen söhbet