Mushu esirdiki yéngi dölet- sherqiy timorda ikkinchi qétimliq prézidént saylimi boluwatidu

Sherqiy timor -mushu esirde sherqi asiyaning eng sherqidiki taqim arallarda yéngidin peyda bolghan bir musteqil dölet. 1999 ‏- Yili 8 ‏- ayning 30 ‏- küni 78% xelq musteqil bolushqa awaz bergen idi. Shu yili 10 ‏- ayda hindonéziyining xelq kéngishi sherqiy timordiki omum xelq awaz bérish netijisini qobul qilghandin kéyin, 2000 ‏- yilida musteqilliq jakarlighan idi. 2002 ‏- Yili 3 ‏- ayda sherqiy timorda döletning tunji asasiy qanuni maqullinip, shuningdin tartip igilik hoquqi bar, musteqil, démokratik döletke aylandi. Bu yéngi dölette 2002 ‏- yili 4 ‏- ayda prézidént saylimi ötküzülgende, mustebitlikke qarshi partizanliq urushi élip bérish bilen tonulghan shanana gusimo ependi 82% awazgha ériship prézidéntliqqa saylan'ghan idi. Sherqiy timor xelqi hindonéziye hökümitining 24 yilliq hökümranliqigha xatime bergendin kéyin, erkinlik we démokratiye tüzümini tiklesh jeryanida, bir nechche yilliq pikir ixtilabi we jem'iyetning muqimsizliqini bashtin köchürgendin kéyin, buyil 4 ‏- ayning 9 ‏- künidin bashlap yene ikkinchi qétimliq prézidént saylimi élip bérilishqa bashlidi.

Sherqiy timorda 2006 ‏- yili chong qalaymiqanchiliq yüz bergen idi

Roytrs agéntliqining bayan qilishiche, sherqiy timor 2000 ‏- yili musteqil bolghandin kéyin, tedriji halda iqtisadiy we ijtima'iy tereqqiyat basquchigha qedem qoyghan idi. Burun sherqiy timorda iqtisadiy qurulushlarning asasiy ajiz bolghachqa, bundaq haletni özgertish yolida oxshimighan pikir , pikir ixtilabi we terep riqabiti éghir bolup, pütün jem'iyette zor dawalghush peyda bolghan idi. Hetta 2006 ‏- yili herbiy qisimlar ichide isyan chiqip, adem ölüp, jem'iyette zor qalaymiqanchiliq yüz berdi. Bundaq ehwal astida, sherqiy timor hökümitining telibige bina'en awstraliye, portigaliye, malayshiya qatarliq köp dölet qisimliri kirip weqeni tinjitti. Shuningdin kéyin, sherqiy timorda tinchliq saqlash hoquqini bultur 9 ‏- ayda birleshken döletler teshkilati ötküzüwaldi. Tertip eslige kelgendin kéyin, hazir sherqi timorda ikkinchi qétimliq prézidént saylimi bashlandi.

Bu qétimqi prézidént saylimi bir nechche yildin buyanqi muqimsizliqni ayaqlashturidu

Fransiye agéntliqining bayan qilishiche, sherqiy timorda bu qétim 4 ‏- ayning 9 ‏- küni bashlan'ghan ikkinchi qétimliq prézidént saylimida, birmilyon nopusning ichidiki 500 mingdin artuq layaqetlik adem özini saylamgha tizimlatti. Birleshken döletler teshkilatining 3000 kishilik tinchliq saqlash qoshuni bu qétimqi saylamda tertip saqlashqa qatnashti. Sherqiy timorning paytexti dili shehirini asas qilghan 700 din artuq saylam ponkitida, hazirqi 8 neper prézidént namzatigha awaz bériliwatidu. Bu 8 namzatning ichide sabiq prézidént shanana gusimo ependi we hazirqi bash ministir, nobil tinchliq mukapatigha érishken 57 yashliq ramos xorta ependimu bar. Birleshken döletler teshkilatining pewqul'adde elchisi réski nilsén ependining bayan qilishiche, bu qétimqi prézidént saylimi bir nechche yildin buyanqi muqimsizliq, bolupmu bultur 5 ‏- ayda yüz bergen herbiy isyan keltürüp chiqarghan bir yilliq muqimsizliq krizisi ayaqlishidu. Saylam netijisi 4 ‏- ayning 11 ‏- küni élan qilinidu.

Prézidént gusimo tinchliq mukapatigha érishken xorta ependini tewisiye qilmaqta

B b s ning xewer qilishiche, sherqiy timorning hazirqi prézidénti shanana gusimo bu qétimqi saylam bashlan'ghandin kéyin "saylam ehlini qorqitish yaki tehdit astida qaldurushqa yol qoyulmaydu" dep jakarlighan, shundaqla, hazir yenila awazgha érishiwatqan gusimo ependi özining hazir prézidéntliq wezipisidin chékinidighanliqini we tinchliq mukapatigha érishken hazirqi bash ministir xorta ependini tewisiye qilidighanliqini billdürgen.

Sherqiy timor heqqide qisqiche bayan

Xewer arxiplirigha qarighanda, sherqi timor 1775 ‏- yili portigaliyining mustemlikisige aylan'ghan. 1942 ‏- Yilidin 45 ‏- yilighiche, yaponiyining ishghaliyitide turghan. 1945 ‏- Yilidin kéyin hindonéziyining térritorisiyige qoshuwélin'ghan. Emma sherqiy timorda uzun yillardin buyan mustemlikichilikke we ishghaliyetke qarshi heriket toxtimighan idi. 1999 ‏- Yili 8 ‏- ayning 30 ‏- küni, hindonéziyining bir ölkisi bolup turuwatqan sherqiy timorda, birleshken döletler teshkilatining bashqurushida yolgha qoyulghan omum xelq awaz qoyushta 78% xelq musteqillikke awaz bergen idi. Shu yili 10 ‏- ayda, hindonéziye xelq kéngishi sherqiy timordiki réfirendomning netijisini qobul qilghandin kéyin, sherqiy timor 2000‏- yilida musteqilliq jakarlidi. 2002 ‏- Yili 3 ‏- ayda sherqiy timorning tunji asasiy qanuni maqullinip, u igilik hoquqi bar, musteqil, démokratik döletke aylandi. Bu yéngi dölette 2002 ‏- yili 4 ‏- ayda prézidént saylimi ötküzülgende, mustemlikichilikke qarshi partizanliq urushi élip bérish bilen tonulghan shanana gusimo ependi 82% awazgha ériship prézidéntliqqa saylan'ghan idi. Shuningdin kéyin yene toraqsizliq dawamliship turghan idi.

Sherqiy asiyaning eng sherqidiki taqim arallirigha jaylashqan sherqiy timorning gherbi teripi hindonéziye bilen tutishidu, sherqi teripidiki qirghaqlardin awstraliye körünüp turidu. Bu yéngi dölette 10 din artuq millet bar. Nopusi birmilyondin ashidu. Uning 78%i yerlik millet. Dölet tili portigaliyiche. In'gilizche we hindonéziyiche sözleshmu omumiylashqan. (Weli)